Verrukkelijke taal

Wat valt er nog te zeggen over Joke van Leeuwen? Alleen al de lijst met haar boeken- en andere titels voorin het boek is verdeeld in drie categorieën: “Poëzie, Proza en Kinderboek (een keuze)” Laten we het samenvatten als een productieve geest met een fenomenaal gevoel voor taal en ritme die met dit ‘Alle tijden zijn onzeker’ een nieuwe titel aan die lijst toevoegt.

En zoals altijd verrast ze met een geheel andere invalshoek. Dit verhaal glijdt door Parijs, 1783, waar onzekere tijden heersen. Er is onrust door de grote verschillen tussen arm en rijk, de wetenschap maakt grote maar onvoorspelbare stappen en de mens stijgt voor het eerst op in een luchtballon. De zwaar verliefden Marie en Vince leven hun armoedige maar bevredigende leven, en er is nog de eenzame Pierre die bepaalde opvattingen van het leven heeft en daarnaar leeft.

We schrijven 1783 en we bevinden ons in “die ene hoofdstad waar de rivier als een kromme ruggengraat doorheen stroomt.” De Koning woont met zijn Buitenlandse in zijn overbevolkte Chateau, in het verre Noorden ontstaat een enorme scheur in de aarde waardoor gloeiende lava langs de hellingen zakt en een stinkende nevel laat de boombladeren verrotten; de mensen in de stad vragen om verklaring, om duiding, maar bijgeloof en domheid leveren geen van beiden plausibele antwoorden.

Er zijn meer karakters, maar van Leeuwen volgt slechts enkelen, zoals waterdrager Vince. Hij woont met zijn liefste Marie in een klein appartementje en volgt zijn wonderbare veronderstellingen:

“Nu veronderstelt hij  dat steentjes die je over het water kunt laten keilen door de verdeling van hun gewicht over een groter oppervlak en door hun snelheid niet zinken en hij denkt dat een mens moet kunnen wat zo’n steentje kan, door zo snel te zijn dat zijn gewicht niet de kans krijgt zijn gewicht te zijn…

Voorzichtig legt Vince drie boeken op de schijf… boven op die filosoof legt hij een boek over een man die in de slavenhandel zat en op een onbewoond eiland terecht kwam, en daar weer bovenop een werk over twee mannen die tijdens hun reizen veel ellende zien en meemaken en toch denken dat het niet beter kan.

Tevreden ziet Vince dat alles blijft drijven.”

In het wervelende verhaal komt ook nog Pierre ten tonele, die gevaarlijk onwetend is: “hij kent niets anders dan de onzekerheid van een arm bestaan en een doodzieke moeder die na haar dood geen eigen graf kreeg en misschien is meegesleept om bij wijze van kennisverwerking te worden opengesneden…”

Het is goed opletten in dit roerige verhaal. Met de snelheid van een goochelaar legt van Leeuwen een spoortje neer, dat na anderhalve bladzijde een geheel ander spoor kruist en toch merkwaardigerwijs na weer een half hoofdstuk samenkomt. Langzaam lezen is het devies hier, en de woordenvloed savoureren als ware het een vorstelijk glas oude wijn. Heerlijk.

ISBN: 9789021498706

Uitgeverij Querido

Ook verschenen op Bazarow

Een parallelle wereld 

Waar denkt u aan als u het woord ‘Roma’ hoort? Zigeuners, rondtrekkende families, in woonwagens verblijvende figuren? Of komen er meer negatieve associaties op als stelende bendes, vrouwonvriendelijke macho’s, schimmige dommekrachten?

Margot Vanderstreaten poogt met dit boek de (Belgische) Roma’s een gezicht te geven. Haar oorspronkelijke idee was een aantal Roma’s aan het woord te laten door ze te interviewen. Het boek met de neerslag daarvan wilde ze in thema’s indelen: taal, werk, onderwijs, armoede, gezondheid, rituelen etc. Maar ze werd door de eerste Roma’s die ze sprak, ruw uit die droom gehaald: ‘We willen u een goede raad geven. We denken dat u die indeling per thema beter kunt vergeten. Bij ons hangt alles samen. Bij ons loopt alles door elkaar. Zo zijn wij.’

Alleen het woord ‘Roma’ is al discutabel. In België gaat het meestal over Oost- en Centraal-Europese Roma die net als hun niet-Roma landgenoten, na de val van het communisme van Oost naar West trokken, op zoek naar werk en een beter leven. Meestal houden ze de identiteit van hun land: Roemenië, Polen, Bulgarije, Hongarije, en meestal heeft niemand geldige verblijfspapieren. In België zijn ruim dertigduizend Roma, voornamelijk woonachtig in Brussel, Antwerpen, Gent en Sint-Niklaas. Tot zover de feiten.

De interviews die Vanderstraeten afnam, zijn eenvoudig genummerd met een, twee, enzovoort. Negenennegentig is de laatste. Tussen die twee getallen komt een wereld van vrijheid en onvrijheid, edelmoedigheid en achterbaksheid, slimheid en domheid, liefde en haat voorbij. In het eerste interview:

“Ik vind het leven te kort om het boven boeken door te brengen. En dat zal voor mijn kinderen niet anders zijn. Mijn zonen zullen met hun handen werken, zoals wij altijd hebben gedaan. Voor mijn dochters ligt het pad al van bij hun geboorte vast. Als onze kinderen maar leren tellen, dát is het allerbelangrijkste. Onze taal dient om gesproken en gezongen te worden, niet om op papier te staan. Wij lezen niet, wij leven.”

Met de 99 korte interviews komen alle kanten van het wezen der Roma’s wel voorbij. Over zigeunerkinderen lezen we, Interpol die Roma’s zoekt, handeltjes: (Mijn vader was verkoper van keramiek en van potten en pannen en keukengereedschap. Hij trok met een volgeladen auto van het ene dorp naar het andere, speaker op het dak.

Mama verkocht bloemen en kruiden… ze plukte alles in het wild.)

Het Roma-bestaan lijkt een mengeling van bijgeloof, (lichte) misdaad, en geweld. Dat laatste komt figuurlijk hard binnen. Een vrouw ‘voelde aan’ dat haar man vreemdging. Want haar man sloeg haar niet meer met de gebruikelijke intensiteit. Meer geweldverhalen laten zien dat de meeste Roma geen problemen hebben met geweld tegen vrouwen. Klappen horen erbij, is de ontluisterende boodschap.

Voor meer hoofdschuddende details kunt u terecht in het boek. Vanderstraeten heeft haar best gedaan de mierenhoop te ontrafelen.

—

ISBN: 9789463835305

Sterren: ***

Uitgeverij: Pelckmans

Ook verschenen op Bazarow 

Slavernij tot in je vezels  

Over slavernij is alles al gezegd. Neenee, met die dooddoener hoef je bij dit boek niet aan te komen. Over slavernij is nog veel te zeggen.

De Amerikaanse Tiya Miles beschrijft een stukje geschiedenis van het slavernijverleden aan de hand van een tas. Een katoenen tas, die de tot slaaf gemaakte Rose aan haar dochter Ashley meegeeft. Ashley wordt namelijk ‘verkocht’ en zal zoals veel anderen spoorloos verdwijnen naar een plantage of boerderij waar ze verder in de anonimiteit zal werken tot haar dood.

In de tas stopt haar moeder een paar dierbare spullen, als teken van genegenheid en om Ashley te helpen overleven. Vlak daarna wordt het negenjarige meisje van haar moeder gescheiden en verkocht. Wij lezers krijgen de historie, reis en avonturen van die tas (en parallel natuurlijk Rose) mee. Een briljante invalshoek van schrijver Tiya Miles (hoogleraar geschiedenis Universiteit Harvard), die zichzelf bewijst door zo een indringend verhaal van binnenuit te laten zien.

Meer dan dat: ze duidt ook de factoren die slavernij legaliseerden:

“Staat de katoenen zak symbool voor de Amerikaanse slavernij, dan doet hij dat ook voor Charleston als symbool voor het Amerikaanse Zuiden van de achttiende tot begin negentiende eeuw, tijdens de lange periode van de verbouw van rijst en de stralende opkomst van de katoennijverheid, de verbouw van voedselgewassen die gebonden waren aan vruchtbare grond in overvloed en dito goedkope arbeid. Binnen een paar korte decennia tijd konden in deze kolonie en in Charleston mensen legaal als dingen worden verhandeld.”

Scheepsladingen feiten komen voorbij, zoals de rol van Barbados in de slavernijhistorie:

“Barbados kenmerkte zich al vroeg door slavernij. De eerste Engelsman die er arriveerde nam inheemse Amerikanen mee en ook Afrikaanse ‘slaven’. Met het verstrijken van de jaren en terwijl de rijkdom en het gezag van de plantersklasse toenam, gaf het de voorkeur aan ruim voorhanden zijnde en gemakkelijk te vervangen Afrikaanse ‘slaven’, boven inheemse ‘slaven’ en Europese contractarbeiders die maar tijdelijk werden ingehuurd en van wie er steeds minder op het land werkten.”

De vertaling van die feitelijke vaststellingen is een beetje houterig, zoals u na lezing van de geciteerde alinea’s zou kunnen opmerken. Dat doet het boek geen goed. Maar gelukkig is de kracht van het verhaal superieur, zodat de lezer meegenomen wordt in het intens trieste verhaal. Langs de lijnen van de handtas-reis, tevens de reis van de onfortuinlijke Rose, maken ook wij de reis.

In het centrum van het boek vinden we tenslotte een aantal bladzijden documentatie. We zien daar afbeeldingen van de katoenen tas, een quilt met beeldverhaal en Afrikaanse sculpturen, uiteraard allemaal verwijzend naar hetzelfde onderwerp. Mocht je nog niets van slavernij weten, dan is dit boek een verplicht leesproject.

—

ISBN: 9789038812038

Sterren: ****

Uitgeverij: Nijgh & van Ditmar

Ook verschenen op Bazarow 

Luister naar je hond

Kun je hondentaal leren? Wat IS trouwens hondentaal, die dieren blaffen toch gewoon? Zeker, maar honden hebben nog een ziljoen andere manieren om met jou te praten. Met lichaamstaal, zoals kwispelen, of de oren in z’n nek leggen, of met z’n voorpoten op de grond liggen, of gewoon grommen. O ja, en ze hebben wat kritiek op de manier waarop wij met ze omgaan.

We weten allemaal dat je een hond kunt aaien, knuffelen, met hem kunt rennen, spelen, een bal weggooien of verstoppertje spelen. Maar wat gebeurt er in een hondenbrein als hij zo’n spelletje speelt?

De jongen Bas komt dat te weten. Hij valt in slaap en als hij wakker wordt, is de wereld heel anders. O nee, hijzelf. Bas is veranderd in een hond:

“Bas had nog geen poot in de kamer gezet of Andrea (zijn menselijke zus) sloeg haar armen om hem heen en omhelsde hem strak. Hij deinsde terug. Zonder dat hij het kon helpen, ging zijn lip omhoog en werden zijn tanden zichtbaar. Dat was vreemd.

“Andrea, pas nou toch op. Je weet, daar houdt hij niet van. Straks bijt hij en dan is het je eigen schuld hoor! Aai hem gewoon rustig in zijn nek of op zijn rug, dat vindt hij veel fijner.”

…

Zijn zusje griste haar schooltas van de kapstok en rende achter papa en mama aan naar buiten. “Wacht op mij!” blafte hij naar ze. Maar hoe hij het ook probeerde, spreken lukte hem niet. De woorden kwamen eruit als hard geblaf.”

Zo maakt Bas in een hondenlijf allerlei situaties en emoties mee die een hond heeft als hij met mensen omgaat. We leren dat een hond het helemaal niet blij is als je jouw hand op zijn kop legt. En dat je een hond nooit mag storen als hij eet. En zo nog een aantal regels, die in de praktijk erg nuttig zijn om zonder kleerscheuren met een hond om te gaan. Handig boek.

En o ja, nog honderd kudo’s voor de tekeningen. Die zijn van Marja de Bruin en fantastisch. Honden met glinsterende oogjes van pret, of ogen vol verbazing, of gewoon een enorme natte neus in your face. Met twee twinkelende oogjes daarboven. Alleen daarom al doorbladeren.

Een nuttig boek dus (gedrukt in dyslexieletter). Lees het en kijk nooit meer hetzelfde naar honden.

—

ISBN 9789083445007

Sterren: ****

Uitgeverij: Myrna Stork

Ook verschenen op Bazarow en TikTok