Weg met de literatuur

Een wrokkige zwanenzang, dat vat in drie woorden dit boek samen. Specifieker: een afscheid binnen een afrekening in het literaire circuit. 

Arie Storm bespreekt sinds jaar en dag boeken voor de Volkskrant. Zoals hij zelf beschrijft: ‘Ik deed dat recenseren met veel plezier. Ik las het boek, op maandagochtend ging ik met een kop koffie achter mijn computer zitten en ik schreef het stuk, terwijl ik naar de Engelse radio luisterde. Ik vond het leuk om te zoeken naar de juiste formuleringen waarmee ik kon uitleggen waarom ik het boek niet goed had gevonden of juist geweldig…”

Dat plezier werd ruw verstoord door de nieuwe boekenchef. Alles moest namelijk anders, die boekbesprekingen waren natuurlijk wel leuk maar, je weet wel, niet urgent voor de huidige lezer. Het moest luchtiger, de term essayettes viel; het kwam kort gezegd erop neer dat Arie zijn rubriek radicaal moest veranderen. Of opstappen.

De woede over dat onvrijwillige vertrek (en de hele neergang van het Literaire Leven ook maar meteen) spat van de bladzijden. Het rancunegedragen verhaal heeft niet veel om het lijf: de opeens ruim in zijn tijd zittende Arie komt terecht bij een satirisch tijdschrift, Satirië inderdaad. Daar komen zijn diensten goed van pas. Het wordt haast spannend als hij een handgranaat op de kop tikt, waarmee hij een boekhandel wil opblazen.

Van die zijsprongen wordt Satirië niet beter. Wat ook niets aan het verhaal toevoegt, is het alomaanwezige opvoeren van matige, dan wel magistrale schrijvers. Het wordt niet helemaal duidelijk wanneer Arie ze bewondert of verguist, maar hij haalt de halve wereldliteratuur erbij. Idem dito met oude en nieuwe Nederlandse schrijvers. Die opsommingen gaan tegenstaan, vooral als ze persoonlijk worden:

‘Abdelkader Benali, die met zijn dronken kop antisemitische uitspraken had gedaan, werd over het algemeen ook nog steeds serieus genomen, of werd zelfs juist na het doen van die antisemitische uitspraken serieus genomen, omdat ze in goede aarde vielen, en iedereen het eigenlijk wel met hem eens was, en hij bovendien de kans had zijn uitspraken later te nuanceren, terwijl hij ze ondertussen wel mooi had gedaan. Kortom, hij had alle doelgroepen evenredig bediend. Benali bevond zich heel slim in een win-winsituatie. Morele verrotting had een gezicht.’

Al met al zal dit boek niet als meesterwerk de wereldliteratuur ingaan. De schrijver heeft zich teveel laten leiden door emotie, waardoor de stekeligheid van de tekst net verkeerd overkomt. Dat geldt ook voor de willekeurige voor- en vooral afkeuren die hij debiteert zoals het dissen van Terschelling:

“Terschelling is in zekere zin de Gaza- strook van Nederland. De eilandbewoners laten zich voorstaan op een eigen identiteit, die zo heel anders zou zijn dan die van de vastelanders, maar die in wezen niet bestaat. Het zijn gewoon een beetje achtergebleven lui die met gemakzuchtig toerisme hun geld verdienen. Eilandbewoners hebben altijd iets achterlijks, en daarom is Engeland zo’n groot wonder. Daar hebben ze een geweldige literaire traditie. En zeg nu zelf: wat hebben de Terschellingers op dat gebied ooit gepresteerd? Of op welk gebied dan ook? Om over de nog net iets agressievere vertegenwoordigers van de Gazastrook nog maar te zwijgen.”

—

ISBN 9789044656497

Sterren: **

Uitgeverij: Prometheus 

Ook verschenen op Bazarow 

Het beste van de beste

De koningin van het psychologisch onderzoekende korte verhaal is niet meer. Godzijdank is haar werk nog volop in omloop, met verhalen die je door hun feilloze ontleding en diepe speldenprikken in de menselijke ziel trefzeker raken.

Niet veel korteverhalenschrijvers halen het niveau van Munro. Ze schiep een eigen universum met een herkenbare taal, stijl en insteek. Niet voor niets wordt deze grand old lady wel ‘De Canadese Tsjechov’ genoemd.

Een bonus in dit boek is de gedachtenwisseling tussen Marja Pruis en Greta Le Blansch. Ze schrijven elkaar hoe moeilijk het is om te kiezen uit de verhalen van Munro. En passant bespreken ze de verhalen en geven hun soms uiteenlopende meningen.

Maar het piece de resistance is natuurlijk de bundel verhalen. Die zijn krachtig genoeg om voor zichzelf te spreken. De Munro-thema’s komen volop voorbij: eenzaamheid, verdriet, een slecht huwelijk, onderhuidse ruzie/oorlog met dochters, misverstanden, jaloezie en natuurlijk verraad. Vooral in de familiesfeer en tussen vrouwen onder elkaar. Niets menselijks is de personages uit haar boeken vreemd, al reageren ze soms alleszins vreemd. Maar dat maakt dit boek juist lekker sappig. Er staat veel te veel in om te bespreken dus ik beperk me tot ‘Familiestukken’, het titelverhaal.

De verteller is een meisje uit een nogal chaotisch gezin, door wiens ogen we het leven van dat gezin zien. Hoofdpersoon is Alfrida, een nicht die stukjes in de krant schrijft en die af en toe langs komt in het gezin waar onze verteller leeft. Een vrijgevochten vrouw lijkt Alfrida te zijn; ze geeft de verteller al direct een sigaret met daaropvolgend een vuurtje, tot verbijstering van haar moeder. Moeder is een niet al te snuggere vrouw die druk is met het huishouden en letten op de buren. Vader is anders:

“Wat mijn vader betrof, hij had me geslagen, in deze zelfde kamer, niet met een zweep maar met zijn riem, omdat ik me niet aan mijn moeders regels had gehouden en haar gevoelens had gekwetst en een grote mond had gehad.”

Alfrida brengt wat lucht in het verkrampte huishouden, dat op sociaal gebied vrijwel geen initiatieven ontwikkelt. Niemand komt eten, alleen twee of drie keer per jaar de tantes en hun echtgenoten. Wat direct leidt tot een gevaarlijk hoog stressgehalte.

De hoofdpersoon ontwikkelt zich van kind tot jong meisje tot student. Tegen die tijd gaat ze ook Alfrida opzoeken in haar appartement boven een winkel, welke ontmoeting koren op de molen van Munro’s schrijftalent is:

“Ik dacht dat je verdwaald was,’ riep Alfrida van boven. ‘Ik stond op het punt de reddingsbrigade erbij te roepen.’

In plaats van een zonnejurk droeg ze een in een bruine plooirok gestopte roze blouse met bij de hals een slaphangende strik.. Maar het grootste verschil was dat ze een vals gebit had, gelijkmatig van kleur en een tikje te groot voor haar mond waardoor haar vroegere uitdrukking van achteloze geestdrift iets begerigs kreeg.”

We herkennen de kalme taxerende blik op haar personages die Munro zo precies kan verwoorden. Het eind van dit verhaal legt daar nog één keer de nadruk op:

“Ik dacht niet aan het verhaal dat ik over Alfrida zou schrijven – niet speciaal daaraan – maar aan het werk dat ik wilde doen, wat eerder leek op iet uit de lucht grijpen dan op verhalen construeren. De kreten van de meningte kwamen op me af als grote gemoedsbewegingen vol smart. Mooie, plechtig klinkend golven, met hun verre, bijna onmenselijke instemming en geweeklaag.

Dit was wat ik wilde, dit was waar ik aandacht aan zou moeten besteden, zo wilde ik dat mijn leven verliep.”

—

ISBN 9789044550825

Sterren: ****

Uitgeverij: De Geus 

Ook verschenen op Bazarow 

Levende dingen die de nacht doen gloeien

De titel van deze recensie is eigenlijk de subtitel van het boek, wat voordelig is omdat we door die twee efficiënt te combineren, één hele regel over hebben.

Maar daar gaat het nu niet over. Vandaag gaat het om dit leerzame, op wetenschappelijke inzichten gebaseerde prentenboek. We gaan nadenken over bioluminescentie. Dat betekent: ‘het produceren van licht door levende organismen.’ Nog simpeler gezegd: beestjes die licht geven.

Schrijver en ook meteen tekenaar is de Julia Ko uit de titel. Ze heeft uitgeplozen welke levende dingen de nacht laten gloeien en daar dit boek van gemaakt.

Voorbeeldje?

“De glimwormen uit Nieuw-Zeeland en Australië zijn eigenlijk jonge insectjes die nog moeten opgroeien en later vliegen zullen worden. Ze zijn de enige biolumeniscente wezens ter wereld die in grotten leven. Deze glimwormen maken plakkerige, lichtgevende draden waarmee ze insecten vangen, die ze daarna opeten.”

Andere levende wezens met zelfgemaakt licht zijn bijvoorbeeld paddenstoelen. De naam voor dat licht is ‘Vossenvuur’.

Zo staat het boek bol van de grappige maar ook rare feitjes. Deze lichtgevende afdeling van de dierenwereld is best bijzonder. Wat dacht je van Dinoflagellaten? Dat zijn enorm kleine eencellige wezentjes die een lichtvonkje afgeven als ze gestoord worden. In sommige nachten laten miljarden dinoflagellaten de zee bij elke golf sprankelen. Weet je dat ook weer.

Als je meer wilt weten over zelf licht producerende dieren, zie het boek. De maker is zo slim geweest het boek helemaal in het zwart uit te voeren. Zo kun je de fantastische lichtsignalen van de nog veel fantastischer dieren het beste zien. Voor de jonge onderzoeker of gewoon als je nieuwsgierig bent.

ISBN: 9789493301801

Uitgeverij Samsara

Ook verschenen op Bazarow en TikTok

Iets teveel van het slechte

Een knoppenkist, een discutabele vreemdeling op de achtergrond en een meisje met een slecht zelfbeeld, dat zijn de ingrediënten van deze trilogie. Een trilogie die langzaam is opgebouwd.

Het eerste verhaal konden we al lezen in 2018: ‘Gwendy’s knoppenkist’. Stephen King was daarmee bezig, maar liep vast en stuurde het verhaal naar collega schrijver Richard Chizmar. Ze werkten wel vaker samen en samen met Chizmar wisten de buddies het verhaal over het meisje Gwendy, dat van een mysterieuze man in het zwart een houten kist krijgt, tot een goed einde te brengen. De houten knoppenkist is het centrum van het verhaal; een soort wensput. De kist geeft chocolaatjes weg en prachtige munten die de eigenaar helpen, maar heeft ook een aantal knoppen in verschillende kleuren waar je beter af kunt blijven. Een nogal absurdistisch uitgangspunt, maar dat voor is King niet weird.

In dit boek heeft Chizmar (en King als over de schouder mee-schrijver) een tweede en derde deel als vervolg op deel één gemaakt. Daarmee is het verhaal over Gwendy opeens een haast niet meer te hanteren zwaargewicht van 651 bladzijden geworden. En een olifant in de kamer: het is een matig boek. (Eigenlijk op het randje van slecht, maar ik geef de oude meester het voordeel van de twijfel)

Waarom en hoezo? Het allereerste probleem is de knoppenkist zelf. Dat is een magisch instrument dat de eigenaar zelfvertrouwen geeft door middel van snoepjes. De gevaarlijke kant zijn de knoppen, die heftige krachten kunnen ontwikkelen. Zo’n deus ex machina is behoorlijk onwaarschijnlijk. De verhalen van King hebben bijna allemaal een onwaarschijnlijk tintje; daarom kan hij ook over geesten, demonen en duivels schrijven. Maar hier is het een (sorry voor het woord) lullige knoppenkist. En zelfs dat is nog overkomelijk, als de rest van het verhaal maar nagelbijtend is. Of dat komt doordat Chizmar de ‘hoofd’schrijver is, durf ik niet te zeggen, maar helaas kom ik nagelbijtmomenten in deze trilogie zelden tegen.

Wat we wel lezen zijn eindeloze lappen tekst. Zoals wanneer de mysterieuze man in het zwart de knoppenkist in deel 1 voor het eerst aan de jonge Gwendy geeft:

“..Je bent fantastisch omgegaan met de kist. Ik weet wat voor last het is geweest, alsof je een onzichtbare rugzak met stenen op je rug meesjouwde, maar weet dat je de wereld een dienst heb bewezen. Je hebt talloze rampen voorkomen. Mensen met kwaad in de zin, een categorie waartoe jij niet behoort, zelfs niet na je experiment met Guyana, want dat kwam simpelweg voort uit nieuwsgierigheid, kunnen onvoorstelbaar veel schade aanrichten met de kist. Wanneer hij echter met rust wordt gelaten, kan hij enorm veel goeds doen.”

Beetje kriebelig, dit. Gelukkig is in de tekst een grappig  tegenwicht te vinden: de weinig vleiende Trump-verwijzingen die regelmatig opduiken.

Dan komen we bij ‘Gwendy’s magische veer’, deel 2 van de trilogie. Ze is hier 15 jaar ouder, heeft drie boeken geschreven en begint in de celebraties-kaartenbak te passen. Ze stelt zich kandidaat voor een openbare functie en wordt een ‘congresswomen’. De knoppenkist is er nog steeds op de achtergrond, of beter gezegd, in een donker hoekje van haar kast weggestopt. Haar leven wordt gedetailleerd maar voortkabbelend, met alweer weinig opwindende uitweidingen beschreven.

Dat is vreemd, want in de verantwoording meldt Chizmar: “En tenslotte ben ik mijn vriend, Stephen King, oneindig dankbaar, niet alleen voor het ruimhartig en grondig redigeren van Gwendy’s magische veer, maar ook voor het vertrouwen dat hij mij heeft geschonken door terug te keren naar Castle Rock en Gwendy Petersons (zoals ze inmiddels heet) leven.” Je zou denken dat King wat peper en zout aan het verhaal toevoegde, maar daar is niets van te merken. Zodat het een verademing is als we op bladzijde 350 deel 3 ingaan: ‘Gwendy’s laatste taak’.

Dit derde verhaal gaat letterlijk sky high in de overdrive. Het is 2026. Zes mensen gaan met een Elon Musk-achtige ruimtereisaanbieder de atmosfeer uit. Gwendy is nu 64 jaar: “…en over iets minder dan een uur zal zij de eerste zittende Amerikaanse senator zijn die de ruimtereis gaat maken naar het nieuwe MF-I-ruimtestation. Voer voor een flauw grapje: “(Onder Gwendy’s politieke leeftijdgenoten bevinden zich cynici die het leuk vinden om te zeggen de MF staat voor een bepaalde incestueuze handeling, maar in werkelijkheid staat het voor ‘Many Flags’.)”

Gwendy heeft hier te maken met één van de medepassagiers, Gareth Winston, een soort Trump. Hij is ongelooflijk rijk, dik, bot, ongemanierd en gevaarlijk. Daar komt bij dat ze met z’n zessen in een te kleine ruimte zitten en de spanningen oplopen.  

Maar meer nog heeft ze last van haar geheugen. Dat brokkelt in rap tempo af; ze zal spoedig nauwelijks meer coherent kunnen denken. Geen prettige gedachte daar in de ruimte.

Tenslotte draagt ze ook nog een zware steen op haar rug door de knoppenkist. Die heeft ze natuurlijk meegesmokkeld het ruimtevaartuig in, en al even natuurlijk weten meer mensen die haar willen schaden, daarvan.

De plot is spannend zoals het hoort, maar toch ook best voor de hand liggend. Nee, ik zal hem niet onthullen. Lees het boek vooral zelf – ik hoor graag of je een betere ervaring hebt.

ISBN: 9789049204815

Sterren: **

Uitgeverij: De Boekerij

Ook verschenen op Bazarow