Tissues voor de issues

Eigenlijk is dit best een vrolijk boek: aan het einde is iedereen happy. Alleen voor dat zover is, hebben de hoofdpersoontjes onnoemelijk veel emmers shit over zich heen gekregen. Ze hebben namelijk allemaal een probleem en dat moet eerst opgelost worden. En dat valt nog niet mee.

Want een zuurstokroze, zorgenvrij leventje hebben Grace, haar zus Maya en haar broer Joaquin bepaald niet. Alle drie zijn ze geadopteerd, en alle drie moeten ze zich zien te redden in een pleeggezin. Bij Grace lukt dat ogenschijnlijk wel, maar ze draagt een duister geheim met zich mee. Zus Maya lijkt het verblijf in een pleeggezin goed af te gaan, ondanks het niet te missen feit dat ze de enige brunette is in een roodharige familie. Haar broer Joaquin is opgegroeid in opvanghuizen en pleeggezinnen en is al zijn hele leven op zoek naar een familie die hem wil hebben. Je zou kunnen zeggen dat hij hechtingsproblemen heeft. Alle drie worstelen ze met de vraag: wat bepaalt wie je bent? En wat betekent een familieband, in welke vorm dan ook?

Een erg interessant onderwerp dat Robin Benway voortreffelijk uitdiept. Grace, Maya en Joaquin hebben elk hun eigen trauma, waarmee ze aan de slag gaan. Soms vrijwillig, soms door omstandigheden gedwongen, gaan ze de harde en pijnlijke confrontatie aan, en dat laat Benway in ontroerende details zien.

“Joaquin voelde zich zelden van zijn stuk gebracht. Hij had goed leren voorspellen wat mensen zouden doen, hoe ze zouden reageren. En als hij hun gedrag niet kon voorspellen, wist hij in elk geval hoe hij het kon uitlokken. De therapeute waar Mark en Linda hem naartoe stuurden, noemden dat een afweermechanisme en dat vond Joaquin precies klinken als iets wat iemand zou zeggen die nog nooit een afweermechanisme nodig had gehad.”

Therapeuten, het woord is gevallen. Dat is in dit verder uitstekende boek een kritiekpuntje. De trauma’s en problemen die de kinderen moeten verwerken, álle trauma’s en problemen, kunnen ze blijkbaar niet alleen of met behulp van de ouders aan. Steevast eindigt het probleemkind op de canapé bij de psychotherapeut, waar het herstelproces vorm krijgt. Dat lijkt me wat eenzijdig én Amerikaans.

Het verhaal maakt veel goed. De spitsvondige titel trouwens ook. Grace, om mee te beginnen, moet haar donkerste geheim het hoofd bieden. Vanzelfsprekend vermijdt ze dat zo lang mogelijk tot het echt niet langer kan. Pas bij een onzachte botsing met broer/zus en ouders vindt ze een manier om zaken benoembaar te maken. Zo vergaat het Maya ook, en idem met Joaqin. De issues die ze hebben zijn anders, maar het bewustwordingsproces is even spijkerhard. En bevrijdend, uiteindelijk.

Het is Benway’s talent om vanuit een gekwetste kinderziel te denken en die pijn met precies de juiste sentimentaliteit op te schrijven. Dat talent is niet te onderschatten en raakt feilloos gevoelige snaren. Een tip aan de lezertjes dus: hou de zakdoekjes maar bij de hand. Laat je lekker meenemen in de allengs minder somber wordende wereld van de pleegkinderen, leef met ze mee en realiseer je vooral hoe welgemeend deze adviezen zijn.

De kale mens

Wat zou je mogelijkerwijs toe kunnen voegen aan een vrijwel volmaakt boek? Het in 1932 voor het eerst verschenen Reis naar het einde van de nacht is zo’n boek: het laat de mens in zijn naakte essentie zien, en de wereld eromheen die welbeschouwd niet veel mooier is, in een uitstekende tekst die zich meermaals laat lezen. Een heldere boodschap, klaar. Toch dacht de Franse tekenaar Jacques Tardi daar anders over. Hij illustreerde in 1989 het boek met zijn weinig optimistische tekeningen, die perfect aansluiten bij de sfeer. Het resultaat, zou je kunnen zeggen, is een ‘graphic novel’ met een ‘bite’.

Het verhaal neemt ons mee in straattaal. We gaan op reis met hoofdpersoon Bardamu door de wereld, van een oorlog tot een verblijf in de grote stad, om telkens tot dezelfde conclusie te komen: de maatschappij deugt niet en hij wordt er door mensen bepaald niet beter op. Dat alles zeer realistisch verwoord.

Céline laat met deze bedevaart naar de hel zien dat de mens slachtoffer is van zijn driften. Onder een dun laagje beschaving wordt hij/zij gedreven door hebzucht, woede, jaloezie, moordlust en nog wat reptielenbrein-emoties. Die lage emoties zorgen ervoor dat een maatschappij altijd ‘verrot’. De zwakken en behoeftigen krijgen de klappen, oorlogen zijn niet te vermijden, niemand is echt te vertrouwen. Een beeld dat in de loop van de geschiedenis redelijk adequaat is gebleken en ook in 2018 nog niet ingrijpend hoeft te worden bijgesteld.

Dan is er deze getekende versie van Tardi die, zoals gezegd, flink bijdraagt aan de sombere, mistige, koude sfeer. De illustraties versterken de tekst en omgekeerd. Maar is het eigenlijk een negatief boek?

Kijk naar het motto. Dat zegt: “Reizen is heel nuttig, het prikkelt je verbeelding. Al het overige geeft maar teleurstelling en last. Onze reis hier is volkomen denkbeeldig. Dat is zijn kracht. Hij voert ons van het leven naar de dood. Mensen, dieren, steden, dingen, alles berust op fantasie. Het is een roman, een verzonnen verhaal, meer niet. ’t Staat in Littré, en die vergist zich nooit. En trouwens, iedereen kan het doen. Je hoeft je ogen maar te sluiten. Het is aan de andere kant van het leven.”

Céline schetst weliswaar de donkere kanten van de mens (de andere kant), maar daarmee erkent hij tegelijkertijd dat de mens goede eigenschappen heeft (deze kant). Het is aan ons om de keus te maken. We doen dat misschien niet vaak, maar het is mogelijk. Zo bezien is dit een zeer positief boek. En zo wil ik het graag blijven lezen.

Deel twee van de biografie over Gerard Reve: De rampjaren, 1962-1975

[Recensie] De biograaf is bezig Reve’s levenshandel en wandel in een aantal dikke delen op te tekenen. Na deel 1 in 2009, is er in 2010 deel 2 dat de jaren 1962-1975 beslaat. In de eerste zinnen zien we wat we kunnen verwachten: “In brieven van 28 en 30 oktober 1962 deed Reve verslag van zijn reilen en zeilen in de eerste dagen van Schuhmachers afwezigheid. Ze geven een idee van de manier waarop hij zijn dagen doorbracht.”

Vervolgens reconstrueert de biograaf de dagindeling van de schrijver. Samengevat: Op vrijdag 26 oktober bracht Reve vriend Wimie naar de trein, huilde daarom in de kerk en thuis even, en ging daarna zijn huis opruimen. ’s Middags belde Jan Wolkers op om hem voor zijn verjaardag uit te nodigen, maar dat aanbod sloeg Reve af. ’s Avonds bezocht hij een voorstelling van een door Reve zelf vertaald stuk en rond één uur was hij thuis.

Chronologisch gaat het zo door: “Zaterdag 27 oktober profiteerden Reve Lucardie van het windstille weer door met de brommer naar het Gooi te gaan. Ze gingen niet langs bij Fritzi ten Harmsen van der Beek en waren om half vijf weer thuis. ’s Avonds gingen ze …” et cetera.

Gelukkig verlaat de biograaf daarna dit microscopische proza en neemt grotere stappen. Hij legt dwarsverbanden en verklaart zaken, zoals Reve’s eigen betiteling als ‘natuurkatholiek’, die hij in de geschiedenis van de Katholieke kerk van de woelige zestiger jaren plaatst.

We lezen hoe Reve naar Spanje reist. Hij had het plan zich in Spanje te vestigen maar komt tot de conclusie dat het leven in dat land lang zo goedkoop en eenvoudig niet is als hij had gedacht en keert terug naar Nederland.

De biograaf gaat in op Reve’s gewoonte zijn horoscoop (en die van allerlei vrienden) te laten trekken bij ‘de zusjes Meyer’. Dat geeft een aardig inzicht in Reve’s gedachtenwereld op het spirituele vlak. Lichamelijk krijgen we ook een beeld van hem: het gaat in rap tempo slechter met Reve. Hij drinkt te veel en heeft last van zware depressies.

Uiteraard komt ook het ‘ezelproces’ voorbij. Reve beschreef in Nader tot u hoe hij de liefde bedrijft met God als ezel. Half Nederland vatte dat in dit tijd op als godslastering, en een heus proces volgde. Dat Reve overigens ruimschoots won.

Nieuw zijn al die feiten niet. Een feest van herkenning is het wel, voor wie Reve’s brievenboeken kent. Maas voegt aan die feiten ongelooflijk veel details toe – een knappe prestatie. Heel plezierig voor wie nóg meer wil weten over Reve, maar het geeft ook een tweeslachtig gevoel. Hoe minutieuzer Maas het leven van Reve in kaart brengt, hoe meer zicht we krijgen op de mens achter de schrijver. En dat wordt na een aantal hoofdstukken – voor mij tenminste – een probleem.

Reve was een getroubleerd mens. Dat is bekend. Zijn verdienste was dat hij uit die troebelen briljante verhalen en uitspraken wist te persen, in een onnavolgbare stijl en erg leesbare boeken.

Voor mij is dat lezen voldoende. Ik hoef niet zoveel extra informatie. Mijn bewondering voor de man blijft, hij is een idool zonder hem te hoeven ontmoeten. Dat hij een bevlekt idool was, weet ik ook wel, maar van mij hoeft dat niet letterlijk beschreven te worden. Van mij mag hij op zijn sokkel blijven staan. Schitterend in de zon.