Nauwelijks in woorden te vangen

De kristalheldere titel laat niets aan duidelijkheid te wensen over. We gaan iets lezen over de bronnen van Yoga, en wel aan de hand van de drie daarover handelende bronnen uit de oudheid. Dat zijn de Bhagavad Gità, de Sàmkhya Kàrikà en de Yoga Sùtra (met het commentaar van Vyàsa).

Meteen al drie ingewikkelde termen voor wie dit voor het eerst leest, maar gelukkig is het boek samengesteld door yogaleraar en schrijver/vertaler Wim van de Laar, die de teksten in de bronnen duidt. Dat doet hij buitengewoon grondig en uitgebreid. Zijn inleiding verwijst al direct naar het diepere doel van dit boek en dus de drie teksten:

“Het stormt in onze wereld anno 2024… De hemel is vervuild, de aarde uitgeput en dragende instituten en systemen kraken…. De belangrijkste vraag voor ieder van ons is hoe wij onszelf als individu en als gemeenschap ‘heel’ houden, en hoe wij weer ‘heel’ kunnen worden als we ‘stuk’ zijn.

Het korte antwoord is: terugkeren naar de bronboeken van de mensheid en wat daar geschreven staat toepassen in de huidige tijd.”

Dat klinkt onnoemelijk simpeler dan het is, vooral als we de blik richten op de daadwerkelijke teksten in dit boek, die ‘bronboeken van de mensheid’. De verschillen van mening beginnen al bij het bepalen van de ‘echtheid’ van Yoga. Is dat de Yoga uit het oude India of toch de net iets nieuwere uitvoering? Die twist lijkt sprekend op de manier waarop die andere betwiste bundeling van belangrijke teksten, de bijbel, door verschillende groepen op verschillende manieren uitgelegd wordt.

Om niet te verzanden in detaillistische uitweidingen (die zijn nog meer dan genoeg in het boek zelf te lezen), hier kort de drie stromingen. Alledrie spreken ze over yoga als een bevrijdingsweg. Ze laten je zien wie en wat je werkelijk bent: puur bewustzijn.

Dit is de kern:

“De Bhagavad Gità (Het Lied van de Beminde) wil inzicht geven en legt de nadruk op overgave aan God en handelen.

De Sàmkhya Kàrikà is een meditatieve weg van verstilling en kennis.

De Yoga Sùtra (met het commentaar van Vyàsa) schetst het theoretische kader waarop de twee andere teksten deels gebaseerd zijn.”

Een buitengewoon wijze en rijke verzameling teksten dus, die niet alleen gelezen kunnen worden om de oeroude inzichten tot je te nemen en er je voordeel mee te doen. Ook stuit je op prachtige poëzie, kunstig geformuleerde fabels en verhalen vol wijsheid en inzicht, zelfs in de niet zo vrolijke wereld zoals we die vandaag de dag ondergaan:

Een klein stukje laatste citaat uit De Yoga Sùtra:

“Deel II

Verwerkelijking (Beoefening)

 Sàdhana Pàda

Kryà yoga – de yoga van handelen – bestaat uit innerlijke discipline (tapas). Zelf-studie (svàdhyàya) en toewijding aan Ishvara (ìshvara–pranidhãna).

Yoga, zoals deze van toepassing is voor iemand met een evenwichtig stabiel denken, is beschreven [in deel 1]. De bedoeling van het nu volgende deel is aangeven hoe ook iemand met een onrustig denken yoga kan verwezenlijken.

Iemand zonder innerlijke discipline (tapas) kan de volmaaktheid van yoga niet bereiken. De onzuiverheid, die zich sinds beginloze tijden uit handelingen (karma), kwellongen (klesha’s) en neigingen (vasana’s) gevormd heeft tot een ingewikkeld web – waarbij het denken verstrikt is geraakt in de veelheid van zintuiglijke objecten – kan niet worden afgezwakt [of vernietigd] zonder innerlijke discipline….”

U merkt het al aan de lengte en soepele buigzaamheid van de teksten: hier moet flink doorgelezen (en -gebeten) worden om tot de kern te komen. Als daar tijd, toewijding en energie voor gevonden kan worden, levert dat een schat aan informatie op die in dit meer dan volledige boek samengebracht is. Voor iedereen die zich echt in Yoga wil verdiepen.

—

ISBN: 9789493301863

Sterren: ****

Uitgeverij: Samsara Books

Ook verschenen op Bazarow 

Holocaust door kinderogen

“Die dag ben ik niet naar school gegaan. Dat wil zeggen: ik ben er wel heen gegaan, maar alleen om me door mijn klassendocent vrij te laten geven. Ik gaf hem de brief van mijn vader, waarin hij verzocht mij ‘wegens familieomstandigheden’ van school vrij te stellen. De leraar wilde weten wat dat betekende, familieomstandigheden. Ik zewi hem dat mijn vader voor de arbeidsdienst was opgeroepen. Toen hij dat hoorde maakt hij geen bezwaar meer.”

Ik begin met deze monoloog omdat hierin eigenlijk het hele boek dat we hier bespreken, besloten ligt. We volgen de geschiedenis van een veertienjarige Joodse jongen die eerst de dreiging van een oorlog – DE oorlog – aanvoelt, en vervolgens de gevolgen ondervindt.

Op een kwade dag wordt de jongen op straat door soldaten opgepakt en, zoals dat ging, op transport gesteld. Naar Auschwitz eerst, dan Buchenwald en daarna Zeitz. Hij ondergaat dat lijdzaam en kijkt eigenlijk vooral met verwondering om zich heen. Wat gebeurt er? Wie doet wat? En de hamvraag: waarom gebeurt dit met hem?

Wij als lezer krijgen door die onschuldige veertienjarige jongenskijk op het leven, de snoeiharde onmenselijkheid van de Jodenvervolging ongefilterd voor onze kiezen. De lezer moet wel van steen zijn om hier geen emoties bij te voelen. Kertész houdt het perspectief consequent vol terwijl de jongen zijn kruisgang maakt langs de vernietigende machinatie die met een duivelse efficiëntie ontworpen is om zoveel mogelijk, met zo min mogelijk inspanning, Joden te vermoorden.

Een stukje verderop in tijd, beschrijft de jongen het veranderende gedrag van een meisje dat hij kent:

“Ze wilde met ons praten over iets wat haar de laatste tijd zorgen baarde en haar sterk bezighield: het dragen van de gele ster. Door de blikken die de mensen op haar wioerpen had ze gemerkt dat zich een zekere mentaliteitsverandering had voorgedaan en dat de mensen zich anders gedroegen tegenover haar dan vroeger, sterker nog: ze kon aan hun gelaatsuitdrukking zien dat ze haar ‘haatten’….

Ik vond dat ze wel wat overdreef, mijn eigen ervaringen waren in elk geval anders. Op mijn werk bijvoorbeeld gedroegen de meeste metselaars zich heel vriendelijk tegenover ons jongens, hoewel iedereen wist dat juist metselaars een hekel hadden aan Joden…

Ook moest ik aan het gedrag van de bakker denken, en ik probeerde het meisje uit te leggen dat zij niet degene was die door de mensen werd gehaat, althans niet zij persoonlijk, tenslotte kenden ze haar niet eens, maar dat hun haat op de gedachte berustte dat zij een ‘Jodin’ was.

Kertész neemt op fluweelzachte wijze de lezer bij de hand, de ondoordringbaar duistere wereld van Jodenvervolging in, en juist door dat fluweel komt de boodschap des te harder binnen.

—

ISBN: 9789028233065

Sterren: ****

Uitgeverij: van Oorschot

Ook verschenen op Bazarow 

Inleiding tot ellende

Het is niet het eerste kostschoolboek dat we hier bespreken, en waarschijnlijk ook niet het laatste. De tijd dat jongeren op kostscholen doorbrengen is zelden leuk. Het tegenovergestelde is het geval. Ze voelen zich niet thuis tussen de ruwere, lompere en niet van sadisme gespeende andere jongeren op die kostschool, het type dat onmiddellijk dat uitwasemende ongemak ruikt en daar misbruik van maakt.

Musils jonge Törless volgt dat patroon naadloos. Törless wordt ondergedompeld in een kwaadaardige wereld die niet de zijne is. Hij krijgt de ‘vrienden’ Beinenberg en Moté, de slechtsten van zijn jaar: “…getalenteerd weliswaar en uiteraard ook van goeden huize, maar soms wild en ongeremd op het wrede af. En dat juist hun gezelschap Törless boeide, lag waarschijnlijk aan zijn eigen onzelfstandigheid..”

Langzaam vorderende puber als hij , krijgt hij interesse voor het andere geslacht. Vooral als hij samen met zijn vrienden door de velden loopt, en zijn gevoelens steeds verwarder worden:

“Voor de deuren van de meeste huisjes stonden vrouwen, in rokken en grove hemden, met brede, vuile voeten en blote, bruine armen.

Als ze jong en mollig waren, kregen ze menige Slavische kwinkslag naar het hoofd. Ze stootten elkaar aan en giechelden om die ‘jonge heren’; soms slaakte eentje een gil als een voorbijganger al te rakelings langs haar borsten was gescheerd of beantwoordde ze een tikje op haar dijen met een lach en een verwensing.”

De jonge Törless krijgt ook last van ‘gevoelens’, vooral ‘s avonds moederziel alleen in bed liggend:

“Zodra dat onduidelijke gevoel zich deed gelden, verloor zijn aandacht het behaaglijke waarmee men het verloop van een wetenschappelijk experiment volgt. Er leek dan een lichamelijke invloed van Basini uit te gaan, een prikkel zoals wanneer je dicht bij een vrouw slaapt van wie je op ieder gewenst ogenblik de dekens kunt wegtrekken … Datgene wat jonge stelletjes dikwijls tot uitspattingen aanzet die hun zinnelijke behoefte verre te boven gaan.”

Kortom, de innerlijke wereld van de arme jonge verwordt tot een verschrikkelijke draaikolk van niet ophoudende gedachtenstromen. Geweld, seks, onbegrip, domheid, onderdrukking, verraad en pure haat zijn de bijproducten die zijn hersens hoe langer hoe meer vervuilen. Een oprukkend ongemak zogezegd. In dat verband is Musils boek nu weer akelig actueel: niet lang na het verschijnen van dit boek stond de wereld in brand door de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog en de opkomst van het fascisme. 

Coronagestuurde novellus

Ook in Amerika legde in 2020 de coronapandemie veel activiteiten plat, maar niet die van The Authors Guild of America. Deze vereniging van schrijvers gebruikte het isolement van corona juist als startpunt voor een literair project. Zesendertig Canadese en Amerikaanse auteurs werkten samen aan een novellus (de oervorm van een origineel verhaal)

Elk van hen schreef een hoofdstuk in de geschiedenis die zich afspeelt op het dak van een flatgebouw in Manhattan tijdens de coronapandemie. In dat tijdsbestek van 14 dagen lezen we de bijdragen van onder veel meer Dave Eggers, John Grisham en Celeste Ng, onder redactie van Margaret Atwood.

Gaaf plan? Zeker.

Uniek? Ook.

Lekker leesbaar? Mwah.

Goed verhaal? Gaat wel.

Gemengde gevoelens dus over deze novellus. How come? Afturvend is het plan goed en origineel: neem een aantal (bekende) schrijvers en laat ze elke dag (in het boek) een hoofdstuk van een pandemieverhaal schrijven. Zorg voor een goede redactie zodat het doorlopend en liefst nagelbijtend spannend verhaal wordt, geef het uit en maak er reclame voor.

Die stappen zijn genomen, en toch leest het boek niet soepel. Dat komt door het lappendekeneffect, ofwel de verschillende invalshoeken die we als lezer te verwerken krijgen.

Om te beginnen de stijl, die uiteraard per schrijver verschilt. Dat zou een leuke zoektocht kunnen opleveren: zoek de schrijver bij de stijl. Heb ik geprobeerd maar het mislukte – zelfs met de namen van de schrijvers achterin het boek op een rijtje, kon ik niet de goede bij de tekst vinden. Sorry daarvoor alvast, schrijvers. (Die links zijn trouwens wel te vinden, voordat je wanhopig het boek in een hoek smijt. Nog verder achterin vind je een lijst schrijvers met daarbij de dag van hun bijdrage).

Dan kun je nog zoeken op onderwerp en thema, maar omdat alle schrijvers onderdeel van het verhaal zijn, lukt het niet daarmee de specifieke schrijver ergens aan te koppelen.

Waag zelf maar een poging. Van wie is deze tekst?

“De burgemeester gaf vandaag een persconferentie en raadde iedereen aan om een mondkapje te dragen; het gevolg was dat in het nieuws de hele tijd werd gediscussieerd over mondkapjes, of ze helpen, of ze verplicht moeten worden, en vooral of er genoeg waren voor iedereen, en zo niet, of we dan de mondkapjes niet moeten reserveren voor de dokters en het verplegend personeel. Toen we ’s avonds boven (op het dakterrasNV) kwamen, zag ik dat sommige bewoners het advies hadden opgevolgd en een allegaartje aan mondkapjes hadden geïmproviseerd – sjaaltjes, skikousen, bandana’s.”

Je kunt zeggen dat het juist wel grappig is als elk hoofdstuk anders aanvoelt. Maar toch gaat dat wringen bij de volgende toets der kritiek: de continuïteit van het verhaal. Ook daar draagt die wisselende toon niet aan bij. Anders gezegd: het verhaal wordt rommelig. Er zit geen vaart in; het gaat niet leven. En dat is ook voor een novellus geen plezierige ervaring.

Ik realiseer me dat deze beoordeling vrij negatief aanvoelt. Toch is het novella-idee leuk en uniek. Alleen al het feit dat 36 van de betere schrijvers zich uitleven in een hoofdstuk, is het waard om een poging tot lezen te wagen.

O ja, en het fragment was ‘Dag 4’, geschreven door Emma Donoghue.

—

ISBN: 9789029514224

Sterren: **

Uitgeverij: Arbeiderspers

Ook verschenen op Bazarow