Donald Niedekker – Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost

Multilaagse avonturenomnibus

De superlatieven op de achterflap zijn al superlatief genoeg om daar nog overheen te komen, dus citeren we er een paar:

-‘Een hallucinant mooie roman.’ de Volkskrant *****

-‘In verrukkelijke zinnen wekt Niedekker het nieuwsgierige, onderzoekende karakter van de 16^e eeuw tot leven.’ Het Parool

-‘In alle stilte stond een groot schrijver op. Luister maar.’ Dietsche Warande & Belfort

Een bijzonder boek en dat is het, dit multidimensionale reisverslag tevens geschiedenisboek tevens autobiografie tevens grafschrift van een bekende onbekende. We hebben het over een bemanningslid van het vaartuig van Willem Barentsz, die in 1597 in het Behouden Huys op Nova Zembla overleed. Zijn naam is niet bekend – hij stond als anonymus op de scheepsrol – maar zijn taak was een loflied te schrijven op de expeditie naar de Noordoostpassage. Die zoals we weten, in bittere kou voortijdig tot stilstand kwam op Nova Zembla.

Een hoogst origineel uitgangspunt: de gedachten optekenen van een ontwakende ijsman uit 1507. Niedekker heeft er weinig moeite mee. In superbe uitwaaieringen gaat hij alle aspecten langs die het stranden van de Willem Barentsz tussen de ijsschotsen heroïsch en treurig tegelijk maken. Daarbij switchend tussen huiveringwekkend eindeloze ijsvlakten naar het leven op een boot en eindigend met het godvergeten doodvriezen in een helse witte verlatenheid:

“Dat moet ik bij elkaar zien te krijgen in een min of meer coherent verhaal. Verwacht niet te veel coherentie van mij. Ik lig vierhonderd jaar in bevroren grond, meer dan vierhonderd jaar. Dan leer je dat er geen grotere leugen is dan samenhang. Alles hangt met alles samen, van dat soort dooddoeners. Het is toeval voor en toeval na, soms een tel doorschoten door het vuurvliegjeslicht van causaliteit.”

Wat Niedekker erg goed doet, is zoveel mogelijk aspecten rond de raadselachtige anonymus (zo noemen we hem dan maar) naar boven halen. Zo is er een hoofdstuk over de jeugd van de anonymus. Daar is hij bij zijn grootouders op bezoek, in hun eenvoudige woning. We leren dat hij altijd al gehouden heeft van een opkomende sneeuwbui, en nog meer van de volgende ochtend wakker worden in totale stilte met sneeuw reikend tot de helft van het raam. En van verhalen vertellen. Zijn grootmoeder hoefde alleen maar “er was eens…” te zeggen en hij kon van wal steken.

De eigenlijke gebeurtenis van het vastlopen op het poolijs is de aanleiding van dit verslag, maar daar neemt de schrijver geen genoegen mee. Hij schetst kippenvelopwekkende bladzijden over koude, ontbering, bevroren ledematen, uitzichtloosheid. Een gedicht van zijn hand vinden we ook, ontroerend en vanzelfsprekend over sneeuw, ijs en eeuwigheid. Maar net zo soepel een verhandeling over de eerste kernproeven, of over een sjamaan die om zijn middel draait tot de werveling hem spiralend optilt naar de wereld van de geesten, of over de (on)volmaaktheid van een land- of zeekaart. Of gewoon over de onmogelijkheid voor een mens om te leven in de diepgevroren wereld van Nova Zembla.

Een rijk boek, dat is een prachtige samenvatting van dit eh, rijke boek. Een feest om te lezen. Waar wacht u op?