Bint, der Deutscher Variante

Een piekfijne schoolroman hebben we hier, met alle onmiskenbare elementen. Er is een deprimerend bunkerbetongrijs schoolgebouw. Er zijn kale, totaal onverwarmde klaslokalen met niet-ergonomische, keiharde houten banken. Er is een breed scala aan moeilijk te bevatten, taaie leerstof. Er worden vrijwel alleen leerboeken gebruikt die zijn opgesteld in uitgestorven talen. Er zijn nerveuze, uit alle poriën zwetende leerlingen die vertwijfeld pogen geen beurt te krijgen, wat altijd mislukt. Er is de underdog, de kwetsbare leerling: Kurt Gerber. En er is De Leraar, Kupfer.

Doet dat denken aan Bint, dé iconische schoolroman uit 1900 die de horreur van het Nederlandse schoolleven in karige bewoordingen onvergetelijk op de kaart zette? Mij wel. Het is dus onvermijdelijk te ontkomen aan een keuringsdienst van waarde-vergelijking. Die is kort: de geschiedenis van de hoofdpersoon in dit boek is vele malen gruwelijker dan die in Bint.

Schuldig daaraan zijn vooral de leraren in dit verhaal. Zonder uitzondering zijn die kwaadwillend en gefrustreerd door hun eigen kleurloze bestaan, waardoor ze voortdurend hun woede, ergernis en superieure kennis over de weerloze leerlingen uitstorten. Vanzelfsprekend gaat dat niet zachtzinnig. De leraren bezitten rudimentaire en vaker nog, totaal ontoereikende pedagogische vaardigheden en ook wat betreft inlevingsvermogen zijn ze zuinig bedeeld.

Zoals in ‘Bint’ De Bree de terrorleraar was, zo is in ‘Gerber’ professor Kupfer dat. Gerber moet naar school. Hij weet niet precies wat hij moet verwachten, maar als hij van medeleerling Hobbelmann hoort wie zijn leraar gaat zijn, verbleekt hij:

“’Kom op, wie is het?’

‘God Kupfer!’

Kurt kromp ineen, zijn hoofd schoot naar voren. Hij voelde het bloed naar zijn gezicht schieten. Een seconde later had hij de verbouwereerde Hobbelmann vastgepakt en schudde hij hem door elkaar: ‘Wat zeg je daar? Wie?

Het was algemeen bekend dat professor Kupfer niet erg over Kurt Gerber te spreken was, hoewel hij nog nooit aan hem had lesgegeven – maar deze heftige reactie maakte zo’n komische indruk dat iedereen in lachen uitbarstte. Daardoor hervond Kurt zijn zelfbeheersing. Hij liet de naar lucht happende Hobbelmann los, sloeg overdreven hard met zijn hand op de bank en riep pathetisch uit: ‘Eindelijk gaat mijn innigste wens in vervulling!’”

Het zal de lezer niet verbazen dat Kurts schooltijd een oorlogsgebied wordt waar geen seconde veiligheid voor de leerlingen heerst. Toch is er evenmin echte bevrediging voor de vernederingen veroorzakende Kupfer. De twee zijn aan elkaar gewaagd, trachten elkaar te overtroeven, wat Torberg in zinderende dialogen piekfijn weet te vangen.

Torberg schreef het boek uit eigen ervaring. Hij doorliep als tiener het Duitse Realgymnasium, en putte voor deze debuutroman uit zijn eigen ervaringen. In 1927 zakte hij voor zijn eindexamen, traumatisch genoeg. Toen hij een jaar later toch nog slaagde, en een carriere begon als journalist, schreef hij meteen ook maar ‘Gerber’, waar hij zijn eigen angsten en gevoelens van de schooltijd in stopte. Zo te lezen waren die behoorlijk realistisch.

Als je introvert bent

Je hebt drukke mensen, rustige mensen en extreem rustige mensen. Die laatste groep staat niet elk moment van de dag schreeuwend op de barricaden. Zij zijn STIL.

Andie Powers legt uit hoe dit boek er kwam. Ze bracht haar dochtertje Alice voor het eerst naar een muziekklas voor peuters. Toen ze aankwamen, liep Alice langs iedereen heen en liep naar het Wurlitzer-orgel in de hoek. De leider vroeg haar of ze in de kring wilde komen. Dat wilde Alice niet. De schrijver/moeder herkende het gevoel dat kinderen hebben als volwassenen niet echt zie wie ze zijn. Ze zijn niet meer naar het muziekklasje gegaan, maar “die ene keer zorgde wel voor de geboorte van Emiel.”

Naar dat boek over Emiel kijken we nu, waarschijnlijk door gebrek aan kennis hinkend op twee gedachten. Ten eerste: ‘inderdaad, het lijkt me onhandig voor een kind als het introvert is. Kunnen we hem/haar daarmee helpen?’

En direct daarachteraan: ‘Hoe introvert is introvert eigenlijk, en moeten we dat willen verhelpen? Je kunt toch uitleggen dat jij als introvert, zoals de schrijver als ervaringskundige schrijft: “stilletjes wil lezen in de pauze, of uren in de achtertuin bezig zijn met een ontdekkingstocht?’

Het boek houdt de uitleg simpel. Eerst de buitenkant:

“Mijn naam is Emiel. Ik ben stil.

Grote mensen zeggen altijd:

‘Je hoeft niet verlegen te zijn.’

Maar ik ben niet verlegen.

IK BEN STIL.

Dan de binnenkant met fijne simpele tekeningen van Betsy Petersen. Emiel rijdt op de rug van een Dinosaurus. Een panda speelt trompet, een ooievaar en een haas spelen schaak. Een pagina verder is Heer Emiel zelfs ridder, met harnas en zwaard.

“Maar dat is aan de binnenkant.

Aan de buitenkant bouw ik forten van twijgjes, die een schuilplek kunnen zijn voor vriendjes met een vacht. Ik fluister tegen ze over hoe mijn dag is geweest en zij vertellen zij over die van hen. Samen glippen we door gaatjes om te zoeken naar een lekker hapje.”

We snappen het. De boodschap is mooi en pleit voor begrip: bekijk het boek en herken voortaan de introvert.

—

Handvatten voor jezelf

Mariëlle Poland begeleidt in haar praktijk ‘De Zilveren Maanvlinder’ kinderen die door (of ondanks) hun hooggevoeligheid buiten de ‘normale’ boot vallen. Met de ervaring die ze in haar werk heeft opgebouwd maakte ze dit boek voor hoog-sensitieve kinderen. Ze omschrijft het zelf als: ‘Een doe-boek dat ook nog eens heel veel inspiratie en bewustzijn creëert. Een mooie mix van activiteiten, oefeningen, verhalen die bewust zijn en geruststelling geven aan kinderen, ouders en begeleiders van hoog gevoelige kinderen.’

Een mix is het zeker, als we aan het lezen slaan. Het is prima leesbaar, helder geschreven, en voert de lezer door een handig schema waarmee een speelse dialoog met het kind kan worden aangegaan.

Zo neemt het boek de lezer mee aan de hand van de zeven G’s. Dat zijn basiselementen om dicht bij jezelf te komen, te blijven en in je kracht te staan. Als voorbeeld deze drie:

-Gevoel. Dit neemt de lezer mee terug naar zijn/haar gevoel, en laat voelen hoe het is om hooggevoelig te zijn.

-Gezond. In het kort: zorg voor jezelf.

-Gewoon jezelf. Als hooggevoelig kind ben je zoekend, maar waarnaar? Deze G laat je zien dat je goed bent zoals je bent.

Het lijkt voor de hand liggend, maar het rijtje G’s opent een hele wereld. Samen met de ouders kan het kind zijn/haar eigen zintuigen ontdekken. Wat hoor je, proef je, voel je? Of in welk humeur ben je eigenlijk? Ben je blij of boos? Daarover gaat deze ‘Ladder van Vlinder’:

“De Ladder van Vlinder

 Mama ging naast haar zitten. Ze zuchtte en legde haar hand op Vlinders knie. ‘Sorry,’ zei ze. ‘Jij zat in het rood en ik denk ik ook.’ Vlinder keek verbaasd op. ‘In het rood? Wat bedoel je daarmee?’ Mama haalde iets achter haar rug tevoorschijn. Het leek op een ladder met stoplichtkleuren. ‘Ik heb iets nieuws geleerd,’ legde mama uit. ‘Ik heb gelezen dat je je gevoel in kleuren kunt uiten en ik heb ook geleerd dat grote mensen vaak niet zo handig reageren op wat kinderen doen. Kijk hier, onder aan de ladder gebruik ik de kleur groen. Daar voel ik me ontspannen en fijn. Dan lach ik en kan ik fijn met jullie praten en zo. Ik voel me fijn als ik lekker kan wandelen of lezen of in het zonnetje kan zitten of lekker wat kan schrijven. Als ik een beetje gespannen raak, dan ga ik wat drukker doen, meer bewegen, meer vragen en dan let ik meer op jullie. Ik zit dan hier bij geel. In oranje ga ik mopperen, dingen vergeten, druk doen en niet zo leuk praten tegen jullie. Of ik ga juist helemaal niets meer doen. En als het goed mis is, dan zit ik in rood.’ Vlinder knikte en zei: ‘Dan ben je echt boos, hè mam.’”

Tja lezer, helaas kan deze recensie slechts een fractie aanstippen van de inhoud van dit boek. Er rest slechts één advies: neem kennis van de wijsheid en ervaring in het boek. Je kind zal je dankbaar zijn.

Waar haat heerst

Kennen we de IRA nog? De ideologische verzetsbeweging Irish Republication Army die in het Noord Ierland van de zeventiger jaren vorige eeuw opbloeide. Parallel daaraan kwamen andere groeperingen op, zoals RAF in Duitsland en ETA in Spanje. Groeperingen die rap van ideologisch naar extremistisch gedachtengoed transformeerden, eindigend in terreur. In feite was Ierland in die tijd een oorlogsgebied.

Onze hoofdpesoon Cushla Lavery woont in dat gebied, om precies te zijn in een dorpje bij Belfast, samen met haar drankzuchtige moeder. Ze geeft les op een basisschool, werkt in de plaatselijke pub – een voorspelbaar leven. Tot ze de getrouwde advocaat Michael Agnew tegenkomt en met hem een onstuimige relatie begint.

Dat is de setting waarin zich dit wrange liefdesverhaal ontrolt. Met alle achtergrondinformatie en ingrediënten die net opgesomd zijn, zou het makkelijk een licht ontvlambaar verhaal kunnen worden, en dat wordt het dan ook. Letterlijk, met ontploffende bommen, moordaanslagen en het beruchte ‘kneecapping’ dat de IRA voor schuinsmarcheerders reserveerde.

Louise Kennedy zet het allemaal in schril gekleurde scenes neer. Dat is niet moeilijk; die tijd en plaats is zo letterlijk explosief dat het gewoon noteren van alle gruwelijkheden al een spannend verhaal oplevert. Maar Kennedy gaat dieper. Ze vertelt het verhaal van binnenuit. We zien de wereld door de ogen van Cushla, een onzekere jonge vrouw van eenvoudige komaf die een relatie krijgt met een ontwikkelde, hoog opgeleide man die bovendien niet van ‘haar’ politieke kleur is.

“Zijn stem klonk zo mooi dat ze het gevoel kreeg dat haar werd voorgelezen. Maar dan zoals hij éigenlijk uitsprak, met een lange, open ei-klank. Wat deed zij in de auto naast deze man met zijn deftige accent en onberispelijke manieren? Inwendig steigerde ze en toen ze langs het stadhuis reden, gooide ze het eruit: ‘Mijn moeder komt daarachter vandaan. Het was haar manier om te zeggen dan hij, maar hij schonk haar een bemoedigende blik.’”

Spanning dus, maar ook verrukking bij Cushla. Ze heeft immers een goede partij getroffen en hij adoreert haar. Elke keer als ze elkaar zien, leert ze van hem hoe het in die ‘andere’ kringen gaat. Gaat dat lang goed?

Tegen de verwachting van deze lezer in, best wel. Zo lezen ze allebei graag boeken van Iris Murdoch, die hij aan haar leent. De seks is ook prima, in elk geval stukken beter dan het houterige gedoe met haar grofstoffelijke leeftijdgenoten. Pas een heel eind verderop in het verhaal begint het te wringen, maar dat is dan eigenlijk al van minder belang.

Waar het hier om gaat, is het fantastische verhaal. Dat kan één op één als filmscenario gebruikt worden om een kristalhelder beeld te krijgen van die Noord-Ierse periode. Kennedy zet de personages zo levensecht neer dat je meeloopt met terroristen, zenuwachtig wordt van elke patrouillerende politieagent, op de barricades staat met relschoppers en constant over de schouder kijkt of er geen verraders op je loeren. Daarbinnen schittert deze liefdesaffaire als een diamant.Twee voor de prijs van één: een prima verhaal dat een strakke geschiedenisles aflevert.