Universeel verhaal nu ook voor kinderen

Een nieuw boek kun je het niet noemen: in 1923 verscheen The Prophet en werd direct een wereldwijde bestseller. Miljoenen volwassenen namen sindsdien de wijsheden van Khalil Gibran tot zich en deden er hopelijk goede dingen mee. En nu is er dus dankzij uitgeverij Samsara ook een jongerenversie van het boek.

Dat is geen dag te laat. Natuurlijk zijn de levenslessen in het boek universeel, maar zijn ze nog altijd gericht op volwassenen. Terwijl kinderen uiteraard ook antwoorden zoeken op vragen waarvoor ze zich op hun niveau interesseren – ik durf zelfs te beweren voor dieper gaande vragen dan volwassenen bedenken.

Tiny Fisscher, die de tekst bewerkte, voelt dat feilloos aan. In haar inleiding legt ze uit wie Khlil Gibran is, dat hij in Libanon geboren is en later verhuisde naar Boston, Amerika. ‘De Profeet’ is zijn meest succesvolle boek, in negentig talen vertaald. Het gaat over de wijze man Almustafa die op een bepaalde dag terug wil keren naar zijn geboortegrond. Dan komen opeens allerlei mensen die nog vragen voor hem hebben. Die vragen worden in het boek behandeld.

Grondig behandeld. Zoals met dit relaxed diep gaande onderwerp ‘Geven’.

“Een jongen vraagt: ‘Als je veel geld hebt, hoeveel moet je daar dan van weggeven?’

‘Zou jij zelf graag rijk willen worden?’ vroeg Almustafa.

De jongen aarzelde.

‘Je mag eerlijk antwoord geven,’ zei Almustafa, ‘ik bijt niet.’

De jongen knikte. ‘Ja, dat zou ik best willen.’

‘Waarom?’

‘Omdat ik niet arm wil zijn,’ antwoordde de jongen een beetje ongemakkelijk. Almustafa begon te grijnzen. ‘Dat vind ik een prima reden. Maar wat betekent het woord rijkdom, eigenlijk? Zit rijkdom alleen in geld en spullen?’

‘Eh…’ De jongen had daar niet meteen een antwoord op.

‘Luister,’ zei Almustafa. ‘Iets weggeven waar je meer dan genoeg van hebt, is niet zo moeilijk. Je geeft pas echt iets aan iemand, als je iets van jezelf geeft.’

De jongen trok een rimpel tussen zijn wenkbrauwen. ‘Hoe bedoelt u?’

Almustafa probeerde het uit te leggen. ‘Eigendommen zijn dingen die je soms met je leven bewaakt, omdat je bang bent ze kwijt te raken. Vergelijk het met een hond die zo bang is dat hij nooit meer een bot zal hebben om op te kauwen, dat hij een berg botten begraaft. Vervolgens wordt hij afgeleid door iets anders, hij herinnert zich die botten niet meer en gaat op zoek naar nieuwe. Bij mensen werkt dat vaak net zo…..”

Zo, door deze uitstekende vertaling op zijn niveau toegesneden, krijgt de jongen meer informatie. Tot hij (en de volwassen toehoorders in één moeite door) door krijgt dat ‘geven’ iets is dat uit je hart moet komen, wil het waarde hebben. En dat is maar één prachtige uitleg van de busladingen wijsheid in dit terecht iconische boek.

Illustrator Pyhai brengt de sterke teksten nog beter tot leven door prachtige illustraties. Licht en luchtig zijn ze, de getekende vogels, of het meisje dat zich zorgen maakt over dingen die misschien ooit zouden kunnen gebeuren. Als je een cadeau zoekt voor een nieuwsgierig kind dat van boeken houdt, dan zou ik het wel weten.

Nieuws: ‘De Profeet’ in deze nieuwe vertaling is genomineerd voor Beste Filosofische Kinderboek van 2022. Je kunt op deze link stemmen voor de publieksprijs.

Glashelder verhaal over duisternis

Van Lize Spit weten we na haar ongeveer een ziljoen keer verkochte debuutroman ‘Het smelt’, dat ze kan schrijven. In het Boekenweekgeschenk 2023 laat ze dat opnieuw zien met bedrieglijk eenvoudige zinnen die soepel bij de lezer binnenkomend, intussen een enorme emotie opwekken. Als we bij striptekenen spreken van ‘de klare lijn’, dan kunnen we bij haar werk spreken van ‘de klare taal’.

De eerlijke vinder van de titel is Jimmy. Hij is jong en noemt zichzelf een ‘wereldberoemde verzamelaar in wording.’ Zijn modus operandi is: op de BMX langs de teruggeefvakjes van sigarettenautomaten, gokmachines, parkeermeters, winkelkarretjes fietsen, op zoek naar verloren muntjes. En daar zakjes chips voor kopen. Want in die zakjes zit de buit: Flippo’s! Jawel, we zijn in de jaren 90 van de vorige eeuw.

Vandaag is het geluk aan zijn kant. Uit de bankautomaat steekt een bundel biljetten, vijfduizend frank (België, inderdaad) in totaal. Duizelig rekent hij uit dat hij daarmee tweehonderdvijftig zakken chips kan kopen, met in één klap meer dan zevenhonderdvijftig flippo’s voor zijn verzameling.

Snel na het geluk volgt de pech: de dame die het geld gepind heeft ziet hem en eist de bankbiljetten terug. Jimmy raakt in paniek en vertelt dat het geld niet voor hem is maar voor Tristan Ibrahimi, zijn vriend die doof aan één oor is, uit Kosovo komt en onderweg naar hier een granaat van zo dichtbij hoorde afgaan dat zijn trommelvlies gesprongen is. De vrouw is niet onder de indruk en neemt terug wat van haar is.

Zo speels maar indringend zet Spit de lijnen uit van een verhaal dat in de huidige tijd bevolkt zou kunnen worden door Oekraïners met een oorlogstrauma. Het trauma van zijn vriendje Tristan ontgaat de onnozele Jimmy. Te druk met zijn Flippoverzameling.

De glasheldere taal is een lust voor het oog. Net als de subtiele grapjes, de belevingswereld van een ietwat wereldvreemd jongetje, de schaduw van een vuile oorlog die over zijn vriendje Tristan hangt, de levensomstandigheden van Tristans familie als oorlogsvluchtelingen, en de vrijwel onmogelijke opgave om vanuit een veilige dorpsomgeving te snappen wat een oorlogstrauma is.

Ook de verhouding tussen Jimmy en Tristan is hartverwarmend. Zo heeft Jimmy ‘Papriprak’ bedacht, een gerecht dat ze samen bij speciale gelegenheden eten:

“Papriprak bestond uit een deel water en twee delen ‘gruzelementjes’ − dat waren met een daartoe ontworpen knuppeltje in een vershoudzak tot kleine kruimels vermor­zelde chipsdeeltjes, de bijvangst van elke verzamelaar…. De lekkerste prak was die van paprikachips gemengd met warm maar niet kokend water, dan werd het geheel zachter. Mengen, even laten trekken, weer mengen…Ze aten zoals altijd zij aan zij, in ongeveer hetzelfde tempo, uit de porseleinen kommetjes die Jimmy uit het twaalf­delige trouwservies van zijn ouders had geleend. De prak smaakte exact zoals hij smaken moest, en vandaag zelfs nog lekkerder dan normaal, want het was misschien echt de laatste keer.”

Het is inderdaad de laatste keer dat ze Papriprak eten. In de ontknoping is Spit op haar best als ze de beschadigde en onbeschadigde mensen op scherp, en tegenover elkaar zet. Prachtverhaal.

—

In een verkeerd lichaam

Dit zou een ultrakorte bespreking kunnen zijn. Het gaat over een lammetje dat graag een varken zou willen zijn. Een dier dus in een fout velletje. Lastig als je dat je hele lammetjesleven met je mee moet dragen. Tragisch zelfs. Dus: goed om de aandacht op te vestigen.

Dat was het dan, veel plezier met het boek.

Nee, geintje. Het thema hier is inderdaad ‘jezelf willen zijn’, op een erg leuke en creatieve manier uitgewerkt tot een verhelderend verhaal.

Het begint subtiel. Vijf schapen (en één kip) lopen in een weitje. Ze hebben een glimlach rond hun snuitjes, een happy tafereeltje.

Een bladzijde verder vinden we een haast nog happier tafereeltje: er liggen vijf varkens in een modderpoel. En twee kippen naast de poel, maar die doen er even niet toe. De varkens zijn besmeurd, half onder de oppervlakte van de poel:

“ze rollen door de modder

en doen verder niet zo veel.”

Het volgende tableau is anders: in de varkensmodderpoel liggen niet alleen varkens. Neen, er is een lammetje bij gekomen. Dat spartelt in zijn helderwitte vachtje met veel plezier in de donkere drab, tot verbazing van de toekijkende varkens.

De doordenkende lezer kan de rest van dit mooie verhaal waarschijnlijk wel raden. Jullie mogen zelf ontdekken of je voorspelling wel of niet klopt.

De teksten zijn summier, bijna steno, en laten aan duidelijkheid niets te wensen over.

De geinige illustraties van Milja Praagman versterken die duidelijkheid. Nu is duidelijkheid essentieel in een boek, maar hier is het een punt van kritiek: het is TE duidelijk. Er is geen twijfel aan wat hier het motto is. Die boodschap wordt in je gezicht geduwd en zoals modder nog een beetje uitgesmeerd, zodat je het niet vergeet. Voor mij had het subtieler gemogen. Maar misschien is die duidelijkheid voor sommige lezertjes nodig.

—

Sterren ***