Danilo Kis- Homo poëticus

Een leven voor de literatuur

In de in Nederland ongeëvenaarde privé-domein reeks kwam dit deel 310 op mijn pad. Het doet deugd dat dus al 309 van deze prachtbanden, gevuld met de kronkelige levens van schrijvers, schotschriftmakers, pamfletteurs en poëten, aan dit deel vooraf gingen. Alles uiteraard gewijd aan De Literatuur.

Danilo Kis (1935-1989) trok de aandacht binnen de literaire wereld met zijn eerste autobiografie “Tuin, as”. Er volgden nog twee autobiografische delen: “Kinderleed” en “Zandloper”, die zijn naam vestigden. Kis was geboren uit het huwelijk tussen een Montenegrijnse moeder en een Joods-Hongaarse vader, dus strikt genomen niet Joods maar zo voelde hij zich wel.

Samensteller Guido Snel legt in het voorwoord uit hoe hij op het spoor van deze fraaie bundel kwam: De jonge vertaalster Reina Dokter (1953-2021) had een voorliefde voor Joegoslavië, en ontwikkelde in de loop van haar leven een fascinatie voor Danilo Kis en zijn werk. Wij lezers moeten haar dankbaar zijn, want zij schreef voor een groot gedeelte de tekst (de vertaling van Kis’ werk) voor dit Privé-domein.

Behalve de literatuur die hij afleverde, is vooral het getormenteerde leven van Kis interessant. Begonnen als idealist, werd hij al snel bekend en beroemd om zijn gedreven verhalen. Maar Joegoslaaf én Joods, was de jaren waarin hij bekend werd niet de gelukkigste combinatie. Het nationaal socialisme kwam op, Hitler aan de macht, de druk op de Joden nam toe, enfin, het trieste verhaal is bekend. Al die gebeurtenissen maakten Kis in zijn geschriften feller en aanvallender, zeker toen ook zijn vader in Auschwitz werd vermoord.

Met zijn vader had hij overigens een ambivalente verhouding. In een later interview met Kis bevraagt men hem daarover. Opvallend is hoe ontwijkend hij daarin is. Interviewer: “In de scene met het geweervuur onder het raam, die u daarnet hebt beschreven, verschijnt niet de vader als beschermer, maar uw moeder schermt u af met haar lichaam. Maar meteen daarna begint u over de persoon van uw vader, hoewel hij daar kennelijk op het tweede plan staat.”

Antwoord Kis: “Dat is waarschijnlijk omdat ik, zoals u kunt zien, denk in beelden en tast in het schemerdonker… Vandaar komt dus mijn behoefte zijn gestalte erbij te denken, de leegte te overbruggen tussen twee van zijn verschijningen, om hem te ontdekken op een groepsfoto met familie, op de achtergrond.”

Voor de huidige lezer is de thematiek en het tijdsgewricht waarin Kis zich beweegt, niet direct actueel. Zijn verhalen gaan over de holocaust in Servië,  WO-2 en hoe het stalinisme een nieuwe betekenis gaf aan ‘misdadigheid’. Toch zien we parallellen genoeg in de wereld van nu. L’histoire se répète, nietwaar?

Er valt veel te citeren uit dit ‘Homo poëticus’, maar we zijn streng voor onszelf. Eén mooi citaat uit zijn polemieken, uit eind jaren 70 vorige eeuw:

“Mevrouw Simone de Beauvoir verklaart, nu ze aan het einde van haar leven voor de tv en voor de krant (in Le Nouvel Observateur) intellectueel de balans opmaakt, dat ze zichzelf niets heeft te verwijten. Zij heeft samen met Jean-Paul .. een exemplarisch leven geleid, en dus spreekt ze nu zelfgenoegzaam als een nieuw soort heilige, de heilige Simone: Jeanne d’Arc en de heilige Teresa in één en dezelfde persoon: … ze heeft het zaad van het feminisme gezaaid (De tweede sekse)… Haar geweten is volkomen zuiver… Ja inderdaad, ze had niet helemaal het juiste standpunt, geen helder inzicht in de Goelag… maar ze voelt zich natuurlijk helemaal niet schuldig… waarom zou je daar gewetenswroeging over hebben.”