Ontsporende onderbuikgevoelens

Er zijn verschillende redenen waarom dit boek gelezen dient te worden. De eerste is dat nimmer het wezen van een hond treffender in woorden gevangen werd. Driessen zet prachtig de gedachtewereld van de hazewind Laika uiteen: verwaandheid/leeghoofdigheid, een staat van permanente paniek en volslagen onbegrip voor de omringende wereld. Tel daarbij de visual van het dier, rillend van de stress, met uitpuilende louter blinde paniek uitstralende ogen, en er rest niets dan chapeau.

Meer redenen om te lezen, en chapeau in drievoud, voor de rest van het boek. Het is een klein meesterwerk dat Driessen schiep als chroniqueur van een niet nader genoemd stadje in communistisch Joegoslavië: “Het elektriciteitsnet was voorwereldlijk. Het bestond uit een bedrading die noch afdoende geïsoleerd, noch planmatig aangelegd was, en dateerde van zolang geleden dat de bewoners van het stadje het als een soort atavistisch wortelwerk beschouwden, dat ze liever ongemoeid lieten. Dat gold ook voor waterleiding en riolering.”

Hier is het leven nog ouderwets communistisch overzichtelijk, bijvoorbeeld voor postbode Andrej: “Er was nooit veel veranderd en als postbode Andrej zijn ronde honderd jaar eerder had gemaakt zou het door vrijwel dezelfde stad zijn geweest als nu.”

Al even vrij van twijfels is het leven van Josip, machinist, mecanicien en kaartjesverstrekker van de kabeltrein naar het heldenmonument boven op de heuvel: “Normaal gesproken bediende hij de baan alleen, wat betekende dat hij vanuit het dalstation het steile pad op moest om de boven geparkeerde wagon met waterballast te vullen en daarna weer af te dalen om het loket te bemannen.’

Josip en Andrej zijn de hoofdpersonen in deze parabel. Als tegenpolen staan ze symbool voor de in de latere Balkanoorlog tegen elkaar strijdende partijen. Direct vanaf het begin zitten die twee elkaar al dwars als Andrej met een compromitterende foto Josip, die buiten het echtelijke potje piest, afperst. Het gevolg is oplopende spanningen tussen gechanteerde en chanteur, net zoals de onderlinge tensie toeneemt tussen de politiek verschillend geaarden in het eerst zo vredige dorpje. In heel Joegoslavië trouwens. Daar tolereren bevolkingsgroepen elkaar minder en minder; etnische onverdraagzaamheid, onvrede en pure haat overspoelen het land en monden uit in een alles verwoestende Balkanoorlog.

Waarschuwing: voorgaande grofstoffelijke beschrijving doet maar gedeeltelijk recht aan dit verhaal. We moeten de diepgang, soms wrange humor, beeldrijke taal en stevige compositie niet vergeten. Driessen neemt in dit solide boek de lezer mee op avontuur. Een trektocht in weldadige zinnen met een exuberante woordkeus en gebeeldhouwde taal waarin de humor (die mij de kurkdroge teksten van Marten Toonder in herinnering brachten) plezierig verlucht. Een aanrader, kort door de bocht gezegd.

En die pelikaan in de titel? Wordt die hier niet verklaard? Nee. Pelikanen komen wel degelijk voor in het verhaal, en ze hebben nog een sleutelfunctie ook. Maar zoals u wellicht al begrijpt, wil ik iedereen van harte stimuleren dit boek van voor naar achter te spellen. Als de niet beantwoorde vraag naar de pelikaan uit de titel daarvoor als aanmoediging kan dienen, dan gebruik ik dat snode middel volgaarne. Hup, ga op zoek naar de sleutel, grijp dat boek. En geniet ervan.

—

Namasté

Op Netflix draait de documentaire Wild wild country, die een waarheidsgetrouwe weergave geeft van het leven van Bhagwan Shree Rajneesh, later Osho. Deze charismatische figuur leidde in de jaren 60 een commune in India, waar duizenden in oranje gewaden geklede aanhangers uit de hele wereld op af kwamen. Of die aantrekkingskracht kwam door het prediken van ’totale vrijheid’, of door de grote starende ogen van de man is niet duidelijk, maar dat zijn gedachtegoed aansloeg was wel zeker.

Zo’n beeld van een veld vol golvende, mediterende mensen krijg je als je in dit boek met Eva van Berkel meegaat naar India. Zij gaat op zoek naar de hemel op aarde, nadat haar vader overlijdt en heeft beloofd in de hemel op haar te wachten. In het Verre Oosten leert ze mediteren en oude wijsheden. Dat is echter niet genoeg. Als ze thuis komt, vertrekt ze al snel weer om de ‘Camino’ te gaan doen, ofwel de pelgrimage naar Santiago de Compostella. Hier leert ze te reizen met een zo leeg mogelijk rugzakje. Ook dat bevredigt haar honger naar kennis niet. Pas als ze een Anne Frank-achtig dagboek in handen krijgt, ontdekt ze het geheim van een gelukkig leven.

Bovenstaande synopsis wordt in Op zoek naar de hemel met veel tekst herverteld. Wel in een heel prettig leesbare stijl overigens, maar heel veel tekst. Buitengewoon veel tekst. Dat kan voor de lezer een stevige handicap zijn om genoemde levenswijsheden eruit op te diepen: het is als een groene kikker uit een sloot vol kroos vissen. Daar staat tegenover dat als het je lukt, de wijze lessen je tegemoet blinken.

Dat is de troost die deze stevige bundel papier biedt. Vanuit drie richtingen wordt bekeken waar het in het leven om draait, en daar kun je iets uit putten. Troost bijvoorbeeld. Of apathie. De schrijver had vermoedelijk de eerste mogelijkheid in gedachten. Ik vond het in elk geval een interessante zoektocht, waarbij de queeste in het laatste gedeelte, die van het dagboek, het meeste hout sneed.

—

Een taalvirtuoze achtbaan

Tsja. Wat moet je zeggen na het lezen van HKMWLVOW – die afkorting hanteren we hier voor het gemak -, dat het een wereldboek is? Dat het overdondert? Dat het sprankelt, om de andere zin verrast, hoge en lage wenkbrauw op een meesterlijke manier mixt, zware thema’s luchtig brengt? Dan zou ik het boek tekort doen. HKMWLVOW is een boek dat je zelf moet ondergaan als een taalvirtuoze achtbaan. Beter kan ik het niet samenvatten.

Of toch maar proberen. In de Dominicaanse wijk van New Jersey, woont Oscar Wao. Hij is een beetje weird. Zijn wereld is die van de comics, fantasy- en sfboeken en computerspellen. Hij leeft in die fantasiewereld en precies zo komt hij op zijn medemensen over: een nerd die praat als een boek. Daarnaast is hij dik en sociaal onhandig, zodat hij nooit meisjes scoort en op school definitief bij de losers hoort.

Oscar zou graag schrijver worden, een missie die tot mislukken gedoemd is, wat niet wegneemt dat hij dagelijks een paar bladzijden vol schrijft. We krijgen een beeld van zijn familie, van zijn land van herkomst (De Dominicaanse Republiek), de lotgevallen van zijn moeder en zus.

Oscar wordt ouder. Hij doorloopt schooltijd (met kleerscheuren), neemt een baantje als leraar aan (niet zo’n goed idee), mist de boot op 2340 verschillende manieren, tot hij op vakantie gaat naar de plek van zijn roots. In de Dominicaanse Republiek vindt hij eindelijk een meisje: Ybón. Nou ja, meisje. Een puta is ze eigenlijk, een dame die horizontaal in haar levensonderhoud voorziet. Voor Oscar geen bezwaar.

Met zijn nieuwe liefde Ybón komen de problemen pas echt op gang. Haar ex-vriendje is namelijk capitán bij de militaire gezagsdragers. En als iets goed georganiseerd is in de Dominicaanse Republiek, dan is het wel het militaire apparaat. Dankzij jarenlange bloedige dictatuur, waar ook genoeg over te lezen is in dit boek, maar we dwalen af. Het conflict met de capitán loopt hoog op, met een ontroerende finale als gevolg.

Dat ontroerende aspect is wel één van de belangrijke pijlers van dit boek. Junot Diaz hanteert een springlevende, humoristische stijl (met heuse voetnoten, die uiterst grappig zijn) waar je regelmatig om grinnikt. Alleen de onderwerpen zijn niet om te grinniken. Integendeel.

De grofste misdaden tegen de menselijkheid komen voorbij. De mensonterendste dingen die Oscar (en zijn vader vooral!) overkomen beschrijft Diaz tintelend, met terzijdes, leuk – maar gruwelijk. Dat maakt de betrokkenheid van de lezer bij het verhaal groter. En de leeservaring ontroerender. Junot geeft een mooie boodschap mee. Ondanks misére, armoede, corruptie, manipulatie, lelijkheid is er toch hoop. Al moet je soms diep graven.

Dan die stijl. Alleen al het motto is briljant. Het is een citaat uit Fantastic Four: “Van welk belang zijn deze korte, naamloze levens… voor GALACTUS??” De meeste schrijvers geven motto’s aan hun boeken mee uit de wereldliteratuur, van filosofen, wereldleiders, Nobelprijswinnaars. Dit is een citaat uit een comic (in Nederland bekend als De Vier Verdedigers). Maar het slaat precies op Oscar en zijn leven.

Als het verhaal losbarst, neemt Diaz je mee vanaf de eerste bladzij en hij laat je niet meer los. In voetnoot 1 geeft hij geschiedenisles: “Voor wie op school zijn halve lesminuut Dominicaanse geschiedenis heeft gemist: Trujillo, een van de beruchtste dictators van de twintigste eeuw, heerste tussen 1930 en 1961 op wel zeer meedogenloze wijze over de DR.” … “De langste en bloedigste door de VS gesteunde dictatuur op het westelijk halfrond (en da’s niet zomaar een record, want het tolereren van door de VS gesteunde dictators is in ons deel van de wereld een Olympische sport; de chilenos en argentinos nemen nog altijd hun petje voor ons af)”.

De spitsvondigheden spatten van de pagina’s – met complimenten aan vertaler Peter Abelsen: “…en kwam hij weer bij met een scrum aan bezorgde passanten om zich heen.” Als Oscar angstig belt met een meisje: “Zijn hart ging zo tekeer dat hij er bang van werd. Maar toen ze opnam was het gelijk: ‘Hé Oscar, moet je horen wat mijn zus heeft geflikt – en daar gingen ze, enkele reis Babbelonië.’ De dialogen zijn soepel: ‘Wat doe je, vroeg Ana. O, niets. Ga je mee naar de film? Oké.'”

Affijn, citeren uit HKMWLVOW is goed beschouwd zinloos. Het hele boek IS een citatenexplosie. Die lopen van goed geformuleerde terzijdes tot messscherpe observaties. Er is maar één ding dat ik kan zeggen: leg je afstandsbediening weg en ga dit boek lezen. Je zult er geen spijt van krijgen.

Ouder en kind leren van elkaar

Een opvoedboek om kinderen Deugden bij te brengen, dat klinkt naar rillingverwekkend opgelegde normen- en waarden-Balkenende-retoriek. Gelukkig blijkt dat bij Haal het beste uit je kind én jezelf, Opvoeden met deugden, niet het geval. Dit gaat uit van The Family Virtues Guide van Kavelin Popov, een in het Engelse taalgebied al langer bestaand deugdenboek. Met die deugden kun je een positieve levenshouding aan je kinderen meegeven. Een prima idee dat volgens het boek goed werkt.

Hoe werkt dat? Popov beschrijft in haar boek 52 deugden zoals Nederigheid, Creativiteit, Doorzettingsvermogen, Vriendelijkheid en Vreugde. Als je die deugden aan je kind kunt uitleggen, voordoen en samen in de praktijk brengt, zal het kind ze gaan herkennen en (hopelijk) uitbouwen. Een positief idee. En zoals Annelies Wiersma het in haar boek beschrijft, lijkt het te werken.

Met haar zoon zet ze de eerste stappen op het deugdenpad. In haar inleiding maakt ze mooi zichtbaar hoe ouder en kind in verschillende werelden leven. Bijvoorbeeld in de supermarkt. Daar is ze met haar zoontje Daan van twee, die de supermarkt als een enorme ontdekkingstocht ervaart. Terwijl zij alleen zo snel mogelijk de kassa wil halen. Omdat Daan niet opschiet, moppert ze op hem, wat hij weer niet begrijpt. Hij zit mama toch niet expres dwars? Ze krijgt het deugdenboek cadeau, en daarmee leert ze hem te begrijpen. Tegelijk leert ze hem om haar beter te begrijpen.

De eerste deugd die Wiersma en Daan oefenen is ‘geduld’. Ze hebben allebei niet al te veel van die deugd, dus gaan ze oefenen. Zij legt hem uit wat geduld is en hij blijkt geïnteresseerd. Samen komen op die manier dichter tot elkaar.

Zo volgen we de ontdekkingsreis van moeder en zoon. Aan de hand van steeds nieuwe deugden neemt Wiersma de lezer mee langs het gedachtegoed van Popov. Voor haar (en voor Daan) lijkt het allemaal goed aan te slaan. Of dat bij alle kinderen zo soepel zal gaan is twijfelachtig, maar met zo’n positieve insteek kom je in elk geval een heel eind. Wederzijds respect is nooit weg in deze verruwende maatschappij.

Over dat punt, wederzijds respect, is enige scepsis op zijn plaats. Wiersma legt in haar boek behoorlijk de nadruk op deugden als Geduld, Respect en Vergevingsgezindheid. Dat is mooi als de persoon voor wie dat Geduld opgebracht wordt, een gelijke mate van inlevingsvermogen heeft. Maar wat als die andere persoon iets te agressief is? Het zou jammer zijn als kinderen die vriendelijk de ander voor laten gaan, door die ander onverschillig onder de voet gelopen worden. Assertiviteit lijkt me ook een goede deugd.

Verder straalt dit boek een heel plezierige positieve gedachte uit. Het idee dat kinderen deugden leren en daarmee respectvolle mensen worden is uitstekend. De wereld kan wel een paar van dat soort bewoners gebruiken. Of de deugdenleer bij elk kind zo goed werkt als Annelies Wiersma beschrijft wordt niet helemaal duidelijk. Ik hoop van harte van wel. Elke ouder zou in elk geval kennis moeten nemen van dit gedachtegoed. Slechter word je er niet van, respectvoller waarschijnlijk wel.