Herman Koch – De greppel

/in

Een wantrouwenskwestie

[Recensie] Het probleem met een boek van Herman Koch is dat het zoveel scherpe, leuke en dwarse ideeën bevat die bovendien zo geestig uitgewerkt zijn, dat je alles zou willen citeren. Dat gaat onverminderd op voor De Greppel. Maar ja, het hele boek hier overschrijven laat deze recensie niet toe. Dan maar in het kort.

Op een nieuwjaarsreceptie vangt de burgemeester van Amsterdam een duidelijk signaal op dat zijn vrouw vreemdgaat. En het ergste: met een onbeduidende wethouder. Vanaf dat moment kan de burgemeester niet meer normaal naar zijn vrouw kijken. Alles wat ze doet, zegt, gebaart, kan een dubbele betekenis hebben. Hoe goed kent hij haar eigenlijk? Hij vertrouwt haar niet meer.

Vanaf dat moment is de burgemeester geïnfecteerd met een niet te temmen wantrouwen dat hem stap voor stap terugvoert in de tijd. Alle herinneringen die hij samen met zijn vrouw heeft opgebouwd, alle mooie momenten, waren die wel oprecht? Of draaide ze hem een rad voor ogen? Het wantrouwen stelt alles in een ander daglicht, zelfs hun allereerste moment samen. Dat heilige moment was oprecht, dacht hij altijd. Of niet?

De Greppel gaat over vertrouwen, of liever, het gebrek daaraan. In de eerste hoofdstukken krijgen we al voorproefjes van vooroordelen (of wantrouwen) tegen bepaalde landen. Maar het ergst is twijfelen aan de persoon die je het meest zou moeten vertrouwen, je geliefde. Er komen meer thema’s langs: milieuactivisten (windmolens), rassenhaat (zij zijn donkerder), discriminatie (zuidelijke of ‘andere’ volken), leven in het publieke domein (Burgemeester).

De arme burgemeester wordt meegenomen in een lijdensweg waar menige heiligendood bij verbleekt. Onvermijdelijk horend bij de emotionele vrije val, wordt de professionele houding van de burgemeester aangetast. Hij doet regelrecht bevreemdende dingen in het openbaar die nauwelijks nog rechtgebreid kunnen worden. Op naar de ondergang gaat het, met tegen het eind een magistrale wending die alles in weer een ander perspectief zet.

Tussen alle ellende door leeft Koch zich uit in fraaie zijweggetjes. Zoals de zeer politiek incorrecte gedachtegang van de burgemeester wanneer iemand zelfmoord pleegt: “’Ik zag geen andere uitweg,’ schreef je in je afscheidsbriefje. Hoe kom je erbij? Natuurlijk was er een uitweg. Je was alleen te lui, je had er geen zin in om naar ons te luisteren, je luisterde toch altijd al slecht. Lafaard! Rot toch op naar je graf.”

Filmische scenes zijn evenmin een probleem. Een discussie in de auto over het nemen van een huisdier, een hondje: “Toen ze een jaar of zeven was begon Diana voor het eerst over een huisdier. Ja, ja, natuurlijk, zeiden we, … maar wie gaat er voor het huisdier zorgen? … En … uitlaten. Hoe ga je dat doen? … We gingen net zo lang door tot het hondje langzaam uit het zicht verdween. Ik herinner me deze gesprekken vooral van in de auto, Diana op de achterbank, haar gezichtje in mijn achteruitkijkspiegel. Hoe de uitdrukking op dat gezichtje van blij en verwachtingsvol in terneergeslagen en berustend veranderde. Ik kon er nooit te lang naar kijken.”

Ik zei het al, teveel leesplezier om op te noemen. De oplossing ligt voor de hand: schaf dit boek aan, sla het open en savoureer het.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

Lees ook mijn bespreking van Makkelijk leven van Herman Koch

—

ISBN: 9789026332296

Sterren: ****

Uitgeverij: AmboAnthos

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow 

Herman Koch – Makkelijk leven

/in

Elkaar in de weg zittende stijlen

[Recensie] Het boekenweekgeschenk van 2017 komt tot onze vreugde van Herman Koch. Niks ten nadele van alle voorgaande auteurs (nee, geen namen), maar er zijn jaren dat dit jaarlijkse boekhandelbezoekbevorderende epistel originaliteit noch geestdrift uitstraalt. Aan de auteur van De Greppel de uitdaging er wat van te maken.

Het begint goed. Tom Sanders, schrijver van veel verkochte zelfhulpboeken (miljoenen wereldwijd, meldt hij zelf) komt in gewetensnood. Zijn zoon Stefan is over de schreef gegaan. Hij zou hem moeten aanspreken op zijn gedag. Of is het slimmer om de adviezen die hij zelf geeft in zijn zelfhulpboeken, toe te passen? Een prachtig dilemma dat Koch op zijn beproefde wijze uitwerkt.

De zalvende toon van een gemiddeld zelfhulpboek heeft hij alvast goed getroffen. Tom spreekt en denkt in een taal die het midden houdt tussen het opgewekte Niet Morgen Maar Nu-proza van Wayne Dyer en de therapeutische gesprekken van Dr. Phil in zijn tv-shows. Leuk om te lezen, maar gaandeweg gaat deze toon vervelen en komen verlangens op naar de gebruikelijk superieure stijl van Koch.

Als we Tom beter leren kennen, merken we dat hij zijn eigen boeken leeft. Bij alles wat Tom doet, grijpt hij terug op zijn eigen lijstjes en redeneert zichzelf zo weer op het rechte pad. Gelukkig schemert de scherpe Koch-blik door sommige adviezen, zoals wanneer Tom zijn eigenschap om ‘met alle winden mee te waaien’ relativeert. “Hij had gelijk, hij had het goed gezien, ik waaide met alle winden mee, maar was dat niet juist een voortreffelijke eigenschap? Was een vastgeroeste mening niet een teken van een middelmatige intelligentie?… Het werd de grondslag voor Makkelijk leven, al zou het nog jaren duren voordat ik aan dat boek zou beginnen. … Wie met alle winden meewaait maakt veel meer mee dan wie zich zijn leven lang uitsluitend aan zijn eigen wind vastklampt.”

Ook het dilemma waar het boek om draait, gaat Tom volgens zijn eigen richtlijnen te lijf. Helaas voor hem en gelukkig voor de lezers krijgt dat een minder goede afloop dan Tom hoopt. Tegen de tijd dat we die bereiken, hebben we al veel adviezen moeten verstouwen. Te veel om ooit nog één zelfhulpboek open te willen slaan.

Wat rest na het lezen is een dubbel gevoel. Het verhaal had zonder twijfel geestiger uitgepakt als Koch zijn eigen puntige stijl had gevolgd. Maar als pastiche op het weeë goeroeboekengenre is het boek weer wel geslaagd. Zoals gezegd zitten de twee stijlen elkaar in de weg, wat in het geval van Koch gelukkig nog altijd een zeer acceptabel boek oplevert.

—

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles  

Lees ook de bespreking van Nico Voskamp van De greppel van Herman Koch

—

ISBN: 9789059654112

Sterren: ***

Uitgeverij: CPNB

 

Sonja Barend – Je ziet mij nooit meer terug

/in

Een leven vol vragen

Nieuwsgierigheid is zo ongeveer het handelsmerk van Sonja Barend. Gelukkig voor de fans gebruikt ze die eigenschap in haar memoires volop om haar eigen leven te onderzoeken. Tegelijkertijd speurt ze naar haar vader die in de oorlog verdween met de omineuze woorden uit de titel. Memoires en een queeste in één. Is dat gelukt?

Eerst maken we kennis met partner ‘A.’: “Zesendertig jaar geleden heb ik hem bij een haardvuur leren kennen.” Hij blijft bij haar en staat ook in moeilijke tijden (kanker) aan haar zijde. Als ze samen ouder maar gezond in hun huis bij de Mont Ventoux aan een koele witte wijn nippen, is het leven zo slecht nog niet.

In terugblikken stapt Sonja terug in haar eigen leven als een Joods meisje. Haar pittige karakter en lef zorgen ervoor dat ze uiteindelijk haar draai vindt in de televisiewereld. In een tijd dat het absoluut niet vanzelfsprekend was dat meisjes doorleerden of zelfs maar voor zichzelf opkwamen, werkt zij zich op tot een tv-persoonlijkheid. Heel hartelijk dank op deze plek dat het boek geen spoor vertoont van celebrity-trekjes en ‘gewoon’ de waarheid volgt.

Geen prettige waarheid overigens als het om haar privéleven gaat. Haar moeder is te ontoegankelijk en te beschadigd om samen tot echt diepgaand contact komen. Een opvallende tegenstelling signaleert ze daar zelf: in haar eigen programma’s vraagt Sonja door tot op het bot om het verhaal compleet te krijgen. Maar bij haar moeder lukt dat niet.

Wel zoekt ze uit waar haar verdwenen vader is gebleven. Hij werd in de oorlog door twee met de Duitsers heulende Nederlanders uit zijn huis gehaald. Op transport gesteld naar Auschwitz. Haar moeder vertelt: “Je vader trok zijn jas aan en zette zijn hoed op. Hij zag er altijd mooi uit, verzorgd. Lang was hij en slank. Net als jij. Hij is naar je toe gegaan en heeft je hoofdje gekust. Zonder dat de twee mannen het merkten heeft hij zijn portefeuille met zijn papieren en het beetje geld dat er nog in zat in de schaal van de lamp gegooid die boven de eettafel hing.”

Intussen volgt haar eigen leven een bochtige weg, met één constante, haar onverschrokken instelling. Die popt geregeld op in sterke passages. In Israel bijvoorbeeld, waar ze met Ralph Inbar wil trouwen maar eerst prachtig het vrouwonvriendelijke betoog van een Rabbi moet weerleggen. Of haar bespiegelingen over wat ethische dan wel smakeloze programma’s zijn op tv.

Ja dus, moeten we concluderen, Sonja levert een overtuigende autobiografie af. Schrijnend, vechtlustig maar ook mooi en terugkijkend met voldoening. Kortom een intrigerend kijkje achter de schermen van een doorbijtster die één van de bekendste tv-gezichten van Nederland werd.

— 

ISBN: 9789023449782

Sterren: ***

Uitgeverij: De Bezige Bij

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow.  

Vrouwkje Tuinman – Afscheidstournee

/in

Trekken aan een dood paard

Een lijvig boek, zo kunnen we Afscheidstournee wel noemen. Vrouwkje Tuinman neemt de tijd om het curieuze verhaal van de beroemde violist Nicolò Paganini te verslaan. Na zijn dood, wel te verstaan.

Omdat Paganini bij leven (en op zijn sterfbed) niets van de kerk wilde weten, krijgt Paganini’s zoon van die kerk en dus van de autoriteiten geen toestemming om zijn vader officieel te begraven. De staat is onverbiddelijk: geen begrafenis in gewijde grond. Dus sjouwt zoon Achille een leven lang zijn dode vader in een kist met zich mee, vechtend voor eerherstel en steeds opnieuw een andere plek voor de kist zoekend.

Tuinman begint met een blik in het leven van Paganini’s zoon Achille. Die leeft met vrouw Paolina samen op het door paps nagelaten landgoed en kijkt naar haar: “Een van de beste eigenschappen van Paolina was dat ze niet klaagde over het feit dat ze met haar dode schoonvader moest samenwonen.” Al tien jaar zijn ze getrouwd. En al dertien jaar schrijft Achille brieven aan Rome om toestemming te krijgen om een mooie tombe voor zijn vader op te richten. Helaas, men blijft doof voor zijn verzoeken.

Die zoektocht naar erkenning is kortweg eigenlijk het enige dat in Achille’s leven plaatsvindt. Dat is de kracht maar ook de zwakte van dit boek. Het verhaal is interessant. Maar de afloop is bekend, al moet je dan nog 286 pagina’s doorakkeren. Alsof je over de ondergang van de Titanic leest, maar dan zonder de leuke details als het spelende orkest.

Tuinman doet haar best wel. Vakkundig wisselt ze in flashbacks tussen het heden en het verleden. We krijgen uitzicht op de flamboyante maar breekbare artiest Paganini. Ook de maar al te bekende schijnheilige houding van kerk en staat brengt ze goed in beeld. Maar haar taal blijft vlak. Wel komt het belangrijkste element goed uit de verf: het nutteloze leven van zoon Achille.

Zijn doel in het leven is eer bewijzen aan zijn briljante vader. Dat lukt niet, omdat hij zelf een kleur- en besluiteloze man blijkt die niet serieus genomen wordt door de autoriteiten. Hij blijft maar sukkelen met de figuurlijke erfenis van zijn vader, trachtend hem een waardig graf te geven. Extra tragisch is dat hij, doordat er geen duidelijke afsluiting van zijn vaders leven komt, ook in spirituele zin geen afscheid van hem kan nemen. Zijn leven is een voortdurend tegen de berg op sjokken zonder hoop op verbetering.

Dat alles krijgen we mee, en meer. Achille verhuist van hot naar her, vindt een hobby (bijen houden), reist veel en sticht een gezin. Paolina is zijn grote steun. Eén van zijn kinderen, de jongen Attilio, is nogal onstuimig. En ondernemend. Zo start de jongeman een handeltje in ‘echte’ haarlokken van Paganini. “Hij (Achille, NV) kwam uiteindelijk achter de waarheid op een manier die niet had misstaan in een komische opera… De deur van Achilles werkkamer was dicht. Er zat te weinig tijd tussen Achilles knokkels op de deur en het moment waarop hij daadwerkelijk naar binnen liep. Betrapt keek zijn zoon op van de spullen die hij blijkbaar snel in een lade wilde vegen. Zwart haar dwarrelde op de grond.”

Meer van dit soort scenes en minder maar scherpere tekst hadden het boek levendiger gemaakt. Zoals het nu is geboekstaafd, overtuigt het verhaal niet helemaal. Wie echter de moeite neemt om door te lezen, kan alleen concluderen dat deze navrante geschiedenis geheel terecht aan de vergetelheid is ontrukt.

—

ISBN: 9789059366824

Sterren: ***

Uitgeverij: Cossee

Voor het eerst gepubliceerd op Bazarow.